بررسی رابطه بین مهارت های اجتماعی با خلاقیت دانش آموزان

هدف از این پژوهش، بررسی رابطه بین مهارت های اجتماعی با خلاقیت دانش آموزان دوره اول متوسطه می باشد

بررسی رابطه بین مهارت های اجتماعی با خلاقیت دانش آموزان دوره اول متوسطه

چکیده:

هدف از این پژوهش، بررسی رابطه بین مهارت های اجتماعی با خلاقیت دانش آموزان دوره اول متوسطه می باشد. تحقيق موجود، به روش‌های همبستگی و رگرسیونی است، و پژوهش در شرايط طبيعي انجام پذیرفته و پژوهشگر از انجام هر گونه دستكاري و كنترل خودداري نموده است تعداد50 نفر بانمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان داد که بين مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت دانش‌آموزان دختر متوسطه اول شهرستان اردکان، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد بين بعد همکاری و خلاقیت دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد و فرض تحقیق تایید نمی‌شود بين بعد قاطعیت و خلاقیت دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت منفی وجود دارد بين بعد خویشتنداری و خلاقیت دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد بين مهارت‌های اجتماعی و بعد سیالی دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی‌داری 05/0 رابطه وجود ندارد و فرض تحقیق تأیید نمي‌شود بين مهارت‌های اجتماعی و بعد بسط دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی‌داری 05/0 رابطه معنی‌دار وجود ندارد و فرض تحقیق تأیید نمي‌شود بين مهارت‌های اجتماعی و بعد ابتکار دانش‌آموزان دختر، در سطح معنی‌داری 05/0 رابطه معنی‌دار و به صورت منفی وجود دارد .
کلمات کلیدی: مهارت اجتماعی، خلاقیت، دانش آموزان

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش
1-1-مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 3
1-3- ضرورت تحقیق وپژوهش 5
1-4- اهداف پژوهش 6
1-4-1- هدف اصلی 6
1-4-2- هدف‌های ویژه 7
1-5- فرضیه‌های پژوهش 7
1-5-1- فرضیه اصلی 7
1-5-2- فرضیه‌های فرعی 7
1-6- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها 8
1-6-1- متغیرهای پژوهش 8
1-6-2- تعاریف مفهومی متغیرهای پژوهش 8
1-6-3- تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش 9
فصل دوم: پیشنه پژوهش
الف) مبانی نظری 11
2-2-دیدگاه‌های مختلف خلاقیت 16
2-3-خلاقیت در نظریه ها و دیدگاه ها 16
2-4-ابعاد خلاقیت 26
2-5-منشأ خلاقیت: 27
2-6-الگوهای خلاقیت: 29
2-7-مؤلفه‌های مهم خلاقیت: 34
2-8- تفکر خلاق 36
2-9- دیدگاه گاینه نسبت به آفرینندگی 36
2-10-تفکر خلاق 37
2-11-دیدگاه گاینه نسبت به آفرینندگی 37
2-12-ویژگی های افراد خلاق و نوآور 38
2-13-مراحل تفکر خلاق 41
2-14-پرورش خلاقیت 42
2-15-تقویت عناصر انگیزشی خلاقیت 43
2-16-معلم و پرورش خلاقیت 44
2-17-خصوصیات و ویژگی های معلّم 46
2-18-موانع خلاقیت کدامند؟ 47
2-19-موانع فردی 48
2-20-موانع بیرونی 49
2-21-تربیت مهارت‌های اجتماعی 49
2-22-آماده سازی مهارت‌های اجتماعی 54
2-23-روش‌های کمک به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان: 55
ب) پیشینه پژوهشی 58
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- روش پژوهش: 62
3-2-جامعه آماری: 62
3-3-نمونه و روش نمونه گیری: 62
3-4-ابزار پژوهش: 62
شیوه نمره‌گذاری پرسشنامه‌ها: 64
3-5-روش هاي تجزيه و تحليل داده‌هاي تحقيق: 66
فصل چهارم: تحلیل داده ها
4-1-مقدمه 68
4-2- آمار توصیفی پاسخگویان 69
4-3-آمار استنباطی 75
فصل پنجم: نتیجه گیری
مقدمه: 86
5-2-خلاصه و جمع‌بندی تحقیق 86
5-3-یافته های پژوهش 86
5-4-پيشنهادهايي براي تحقيقات آتي: 88
5-5-محدوديت هاي پژوهش: 88
منابع: 90
پیوست 95
پرسشنامه 1: پرسشنامه خلاقیت 95
پرسشنامه 2: مهارت های اجتماعی 104

مقدمه

دوره نوجوانی، دوره مهمی در زندگی هر انسان است که میان کودکی و جوانی قرار دارد و در این مرحله یک انسان، نه یک جوان، در واقع، هم کودک است و هم جوان. یعنی خصوصیاتی از هر دو مرحله رشد کودکی و جوانی را در خود دارد. در این دوره تغییرات متعدد و فراوانی در صورت، اندام توانمندی جسمی صورت می گیرد و یک نوجوان شبیه به یک بزرگسال می شود. همچنین در این دوره باروری و توانایی جنسی فرد شکل می گیرد. این رشد نشان دهنده آن است که یک نوجوان هر روز بیشتر به یک جوان تبدیل می شود. نه تنها ظاهر شخص عوض می شود بلکه نیرو ها، توانایی ها و توان مندی های انسان نیز افزایش می یابد. دوران نوجوانی، دوره ای است که تفکر انسان و هوش او به درجه بالای رشد خود می رسد. به همین دلیل نوجوانان نسبت به بسیاری از مسائل اطراف خود توجه، و در مورد آنها فکر می کنند و به همین دلیل می توانند نظرات و ایده های خوبی راجع به مسائل و موضوعات مختلف داشته باشند(امامی، 1391).
نه تنها ظاهر و نیرو های ذهنی نوجوان تغییرات بسیار بسیار زیادی می کند بلکه ارتباطات و روابط اجتماعی نوجوان نیز تغییر می کند. او بر خلاف دوران کودکی خود که تابع ارتباطات و روابط والدین بود، اکنون قادر است که به تنهایی با دیگران ارتباط بر قرار کند، در جامعه رفت و آمد کند و با دیگران به ارتباط اجتماعی بپردازد. علاوه بر این ارتباطات درون خانواده نوجوانان نیز تغییر می کند. آنها بیشتر تمایل دارند که با دوستان و همسالان خود باشند تا افراد خانواده خود. البته این بدان معنی نیست که نوجوان به خانواده خود پشت می کند و در صورتی که خانواده و نوجوانان از مهارت های اجتماعی مناسبی برخوردار باشند قادر خواهند بود که ارتباطات سالم و خوب خانوادگی خود را ادامه دهند.
بررسی و مطالعه زندگی انسان های خلاق حاکی از آن است که خلاقیت هنگامی به شکوفایی می رسد که شخص بتواند بین آنچه در درون دارد و آنچه که از محیط می آموزد، ارتباط برقرار کند بدین معنا که طبیعت یا فطرت یا تربیت هماهنگ باشد. بی تردید در پرورش و ایجاد خلاقیت در دانش آموزان، معلمان نقش اول را ایفا می کنند و همه نیز مطمئنا از کلاس و درس علوم انتظار ایجاد یا پرورش قوه ی خلاقه را در دانش آموزان دارند (توکلی، 1386).
تردیدی نیست که پرورش استعدادها و توانایی‌های ذاتی دانش‌آموزان به عنوان یک ضرورت و مسئولیت اجتماعی از مهمترین وظایف کارگزاران جامعه و دست‌اندرکاران نظام آموزشی به ویژه معلمان است. بنابراین در نظام آموزشی هر کشور معلمان بیشترین و برترین نقش را برعهده دارند. رفتار و عملکرد معلم می‌تواند زمینه‌های رشد خلاقیت را در دانش‌آموزان ایجاد کند. طبق الگوی جدید معلمان از طریق پنج عملکرد اساسی می‌توانند زمینه‌های رشد خلاقیت را در دانش‌آموزان فراهم کنند. این پنج عامل شامل عوامل شخصیتی، حرفه‌ای، برنامه درسی و آموزشی، محیط آموزشی و ایجاد فرصت‌هایی برای حل مسأله است. معلم خلاق، با محیط آموزشی و برنامه درسی و آموزشی مناسب می‌تواند دانش‌آموز را خلاق کند و این سه اصل الگوی سیستم خلاق ویلیامز هستند. از این رو مسأله تربیت کودکان و پرورش استعدادهای فطری آنان از مسائل بسیار مهمی است که باید مورد توجه مربیان و والدین قرار گیرد و معلمان بایستی امکانات تجلی اندیشه خلاق را در مدارس فراهم آورند و دانش‌آموزان به تدریج مفاهیم اساسی علوم مختلف را بیاموزند تا با مسائل زندگی، خلاقانه برخورد کنند و جهان اطراف خویش را در جهت مطلوب تغییر دهند. تصاویر ذهنی که ما به کودکان خود می‌دهیم، آینده آنها را شکل می‌بخشد (محمدنژاد، 1391) .

بیان مسئله

خلاقيت يكي از عالي ترين و پيچيده ترين فعاليتهاي ذهن آدمي است كه تعليم و تربيت بايد بدان توجه كند. خلاقيت نه فقط به هوش و تفكر بلكه به سازمان شخصيت فرد نيز مربوط مي شود. تربيت آزادانه كودك در وضعيتي كه والدين داراي علايق قوي گوناگوني باشند باعث بروز صفت خلاقيت در كودكان مي‌شود. از اين رو مساله تربيت كودكان و پرورش استعدادهاي فطري آنان از مسايل بسيار مهمي است كه بايد مورد توجه مربيان و والدين قرار گيرد و معلمان بايستي امكانات تجلي انديشه خلاق را در مدارس فراهم آوردند و دانش آموزان به تدريج مفاهيم اساسي علوم مختلف را بياموزند تا با مسايل زندگي، خلاقانه برخورد كنند و جهان اطراف خويش را در جهت مطلوب تغيير دهنده تصاوير ذهني كه ما به كودكان خود مي دهيم، آينده آنها را شكل مي بخشند. اين تصاوير ذهني بصورت پيشگويي هايي هستند كه به تحقق در مي آيندو تصوير ذهني شما ميزان شاد بودن، مفيد بودن و خلاق بودن كودكتان را شكل مي بخشند، مطمئناً تصوير ذهني شما براي هر يك از كودكانتان بيش از آنچه انجام مي دهيد و يا به آنها مي گوييد در رشد انگيزه خلاقيت و موفقيت آنها در آينده موثر خواهد بود (محمدی، 1390).
پاپالیا خلاقیت را در دیدن چیزها با یک نظر نو و غیرمعمولی و دیدن مشکلاتی می‌داند که هیچ کس دیگر وجود آنها را تشخیص نمی‌دهد و سپس ارائه رهیافت‌های جدید، غیرمعمولی و اثر بخش را ذکر می‌کند. موریس دبس معتقد است خلاقیت فرآیندی فکری است که مربوط به تفکر واگراست که تحلیل را به کار می‌برد و نوآوری را در سطوح مختلف افزایش می‌دهد. ارلیچ می‌گوید: خلاقیت عبارت است از تجدید سازمان تجاربی که منحصر به فرد بوده و متفاوت از دانسته‌های قبلی است. اندرسن خلاقیت را عمیق‌تر کردن، دوباره نگاه کردن و خط زدن اشتباهات معنی می‌کند و مکنیون معتقد است خلاقیت متضمن پاسخ یا مفهومی نو است، باید مشکل گشا باشد و متبکرانه صورت گیرد. گیلفورد خلاقیت را مجموعه‌ای از توانایی‌ها و خصیصه‌ها می‌داند که موجب تفکر خلاق می‌شود. به عقیده‌ی تایلور، خلاقیت شکل دادن به تجربه‌ها در سازمان‌بندی‌های تازه است. استین خلاقیت را فرآیندی تعریف می‌کند که نتیجه آن کار تازه‌ای است که توسط گروهی در یک زمان به عنوان چیزی مفید و رضایت بخش مقبول واقع می‌شود (احمدی، 1390).
مهارت اجتماعی مجموعه توانمندی‌هایی است که موجب موفقیت در زندگی اجتماعی فرد می‌شود. هر فرد برای زندگی موفق در یک جامعه، علاوه بر مهارت‌های فردی به مهارت دیگری نیاز دارد که از آن به نام مهارت‌های اجتماعی یاد می‌کنند. مهارت‌های اجتماعی، مجموعه رفتارهای اکتسابی است که از طریق مشاهده، مدل سازی، تمرین و بازخورد آموخته می‌شود و دارای ویژگی‌های زیر است و رفتارهای کلامی‌و غیرکلامی‌را دربر می‌گیرند و پاسخ‌های مناسب و مؤثر را در بردارند، بیش تر جنبه ی تعاملی داشته، تقویت اجتماعی را به حداکثر می‌رسانند و بر اساس ویژگی‌ها و محیطی که فرد در آن واقع شده است، توسعه می‌یابند و از طریق آموزش رشد می‌کنند (اسکندری، 1389) با توجه به مطالب فوق در این پژوهش رابطه بین خلاقیت و مهارتهای اجتماعی دانش آموزان دوره اول متوسطه می پردازیم.

منابع:

1. اسکندری، افضل السادات، (1388). ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، مشهد, انتشارات آستان قدس رضوی شرکت به نشر.
2. انصاری جعفری، رقیه، (۱۳۷۶). بررسی رابطه راهبردهای یادگیری بر خلاقیت دانش‌آموزان رساله ارشد دانشگاه تهران.
3. آرلت، سعید خانیان، (۱۳۵۹). اثر روش رگبار ذهنی در پرورش خلاقیت رساله ارشد دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تهران.
4. آزاد، قاسم، (۱۳۸۵). آزمون سنجش خلاقیت تورنس.
5. آقایی، باقر، (1377). تغییر و نوآوری در آموزش و پرورش، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش. شماره ۱۴.
6. برونو، فرانکو، (۱۳۷۰). فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمه مهشید یاسائی و فرزانه طاهری (1370)، انتشارات طرح نو.
7. بنی جمالی، شکوه السادات و احدی، حسن، (۱۳۷۰). بهداشت روانی و عقب ماندگی ذهنی، انتشارات نشرنی.
8. بودو، آلن، (1997). خلاقیت در آموزشگاه، ترجمه علی‌خان‌زاده، انتشارات سهامی چهره، چاپ اول تهران ۱۳۵۸.
9. بیلر، رابرت، (2005). کاربرد «روان‌شناسی در آموزش» ترجمه پروین کدیور (۱۳۶۸)، نشر دانشگاهی.
10. پولادی ری شهری و گلستانه، (1387). خلاقیت و نوآوری، مجله دانش مدیریت شماره ۲۴.
11. پیاژه، ژان، (1990). «تربیت به کجا ره می‌سپارد؟» ترجمه، محمود منصور پریرخ (۱۳۶۹) دادستان انتشارات دانشگاه تهران.
12. پیرخائفی، محمود، (1387). بررسی عوامل درون مدرسه‌ای مؤثر بر خلاقیت دانش آموزان کلاس پنجم ابتدائی شهرستان زنجان.
13. ترزا، آمابلی، (1950). شکوفائی خلاقیت کودکان، ترجمه حسن قاسم زاده و پروین عظیمی. (۱۳۷۵)، نشر دنیای نو.
14. توران نژاد، ربابه، (۱۳۷۸). بررسی خودانگاری معلمان ابتدائی در باره توجه آنان نسبت به پذیرش خلاقیت.
15. تورنس، پال ‌ئی، (۱۳۷۵). استعدادها و مهارتهای خلاقیت و راههای پرورش آن، ترجمه حسن قاسم‌زاده، تهران, نشر دنیای نو چاپ دوم.
16. توکلی، تیمور، (1386). خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها، انتشارات ترمه، چاپ اول.
17. توکلی, محمود، (1385). روان‌شناسی کاربردی برای مدیران در خانة مدرسه و سازمان، تهران, انتشارات نشر ویرایش.
18. جویس، یروس. وویل، مارشال. وکالهون، امیلی، (۱۳۸۴). الکوهای تدریس ۲۰۰۴، ترجمه محمدرضا بهرنکی، انتشارات کمال تربیت.
19. حسینی، فرج‌الله، (1378). «محتوای درس و پرورش خلاقیت در دانش‌آموزان» مجله تکنولوژی آموزش شماره ۱.
20. خنیفر، محمد، (1382). «بررسی سه عامل خلاقیت، هوش و رشد اخلاقی در دو گروه از کودکان سال اول دبستان. رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
21. دافی، برنادت، (1990). تشویق خلاقیت و تخیل در کودکان، ترجمه مهشید یاسائی (۱۳۸۰)، انتشارات ققنوس.
22. دوبونو، ادوارد، (1999). خلاقیت کارآمد. ترجمه ملک دخت قاسمی نیک بخش (۱۳۸۷)، نشر اختران.
23. دهقانی، زهرا، (1388). «بررسی کاربرد هنر در سرگرمیهای خلاقه کودکان» رساله کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
24. دیوید، بوهم، (۱۳۸۱). در باره خلاقیت، ترجمه محمد علی حسین نژاد، نشر ساقی، چاپ اول،
25. روح‌اللهی، مهدی، (۱۳۷۲). بررسی تأثیر آموزشهای ویژه ارائه شده در دوره متوسطه بر خلاقیت دانش‌آموزان پایه سوم، رساله ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران.
26. روزگار، نعمت‌ا…، (1390). بررسی تحلیل محتوی کتب درس ریاضیات دوره ابتدائی در رابطه با رشد خلاقیت فراگیران رساله کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
27. زارع، علیرضا، (1391). خلاقیت مدیریت و نوآوری، فصلنامه خلاقیت و نوآوری شماره ۸ و ۹.
28. ساختمانیان، مجید، (۱۳۷۴). بررسی تأثیر آموزش و پرورش ویژه بر پرورش خلاقیت دانش‌آموزان در مقایسه با آموزش با روش سنتی، رساله ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
29. سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (۱۳۸۵). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگه.
30. سعیدی، علی، (۱۳۸۱). رابطه خلاقیت معلم با خلاقیت دانش‌آموزان پایه چهارم و پنجم دبستان در منطقه ۱۱ تهران رساله ارشد علوم طباطبائی.
31. سیف، علی اکبر. (۱۳۷۲). روانشناسی پرورشی، انتشارات آگاه تهران.
32. سیف هاشمی، فخرالسادات. (۱۳۸۲). بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی وخلاقیت مدیران مدارس متوسطه شهر اصفهان.
33. شکوهی نژاد، مرجان، (1388). خلاقیت در آموزش و پرورش، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش، شماره ۲۲.
34. صبحی قراملکی، ناصر، (۱۳۷۹). «خلاقیت و روشهای پرورش آن در کودکان» مجله تکنولوژی آموزش.
35. صمد آقایی، جلیل، (۱۳۷۸). سازمان‌های کارآفرینی، تهران, انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول.
36. عابدی، جمال، (۱۳۷۲). خلاقیت و شیوه‌های نو در اندازه‌گیری آن، مجله پژوهشهای روان‌شناختی شماره ۱ و ۲.
37. فرنودیان، فرج الله. محتوی بررسی و پژوهشی خلاقیت دانش آموزان، مجله رشد تکنولوژی، شماره ۵ و ۶.
38. قاسم نژاد، امیر. (1380). بررسی تطبیقی موانع شخصی خلاقیت از دیدگاه دبیران مرد و زن ناحیه ۲ شهر ارومیه.
39. کریمیان، شریعت، (1391). خلاقیت در دانش‌آموزان عادی و معلول رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران.
40. کمالی، افضل السادات. (1389). خلاقیت و رشد آن درسازمان، فصلنامه تحول اداری، دوره چهارم، شماره ۱۷.
41. لطفی، شیرین, (1389). «بررسی رابطه شیوه‌ نگرشهای فرزند پروری و خلاقیت» رساله ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
42. لعلی، علی، (۱۳۸۳). خلاقیت و نوآوری و نقش آن در تحقیق و توسعه فصلنامه خلاقیت و نوآوری شماره ۸ و ۹.
43. محمدنژاد، افسانه، (1391). بررسی رابطه منبع کنترل و خلاقیت در دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا.
44. محمدی، یوسف، (1391). بررسی تطبیق پرسشها و تکالیف درسی پایه سوم ابتدائی با عوامل خلاقیت از نظر گیلفورد رساله ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
45. معدن دارو کاکیا، حسین، (1387). همبستگی قدرت خلاقیت با میزان رضامندی شغلی مشاوران مدارس متوسطه شهر تهران رساله ارشد دانشگاه تهران.
46. مقامی، حمیدرضا، (۱۳۸۳). تأثیر روش آموزش مسئله محور بر افزایش خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر پایه سوم شهرستان دلیجان، رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
47. میارصادقی، زهرا، (۱۳۸۳). تأثیر فعالیتهای فردی در پرورش خلاقیت کودکان آمادگی منطقه ۱۰ شهر تهران رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
48. میرافضل، فاطمه، (۱۳۷۱). نقش معلم در پرورش خلاقیت، مجله استعدادهای درخشان شماره ۳.
49. میرکمالی، خورشیدی (1387)، عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت دانش آموزان دوره ابتدایی استان گیلان از نظر مدیران، معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت، پایان نامه کارشناسی پیام نور گیلان
50. ولی نژاد، یدالله. (۱۳۸۱). بررسی رابطه بین خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم نظری استان آذربایجان غربی.
51. هارتلی بروئر،‌ الیزابت. (2005). ایجاد انگیزه در کودکان، مترجم احمد ناهیدی (1384)، انتشارات جوانه رشد.
52. هاشمی، حاجیه. (۱۳۸۳). بررسی عوامل درون مدرسه‌ای مرتبط با ابتکار و خلاقیت دانش آموزان پا یه پنجم منطقه سردرود.
53. هلیگارد، ارنست. (2001). زمینه روانشناسی، جلد دوم، مترجم محمد نقی براهنی و دیگران (1381)، انتشارات رشد.