الزامات قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در قبال نحوه اجرای مجازات حبس

این پژوهش به بررسی الزامات قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در قبال نحوه اجرای مجازات حبس پرداخته است.

چکیده

حبس به منزله یک مجازات همواره در معرض انتقاد و ایراد مخالفان از یک سو و تبلیغ و ترویج موافقان از سوی دیگر قرار داشته است و در مورد آثار و پیامدهای منفی آن سخن بسیار رفته است به گونه¬ای که یکی از هدف¬های جنبش دفاع اجتماعی کنارگذاری مجازات زندان یا به حداقل رساندن استفاده از آن و به عبارتی «حبس زدایی» است. لیکن علیرغم انتقادهایی که به این کیفر وارد می شود، ویژگی های مطلوب حبس به ویژه در زمینه بازدارندگی، تا کنون مانع از آن الغای این مجازات شده اما یقیناً اجرای اصولی این مجازات، می تواند تا حدودی از مشکلات و پیامدهای سوء این کیفر بکاهد و اهداف مدنظر از پیش بینی و اجرای حبس را هر چه بیشتر محقق سازد. در همین راستا قانونگذاران کیفری، تدابیر و مقرراتی را برای «چگونگی اجرای حبس» پیش بینی می کنند. قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، آخرین اراده قانونگذار ایرانی در این زمینه بوده و مشخصاً فصلی را به «اجرای مجازات حبس» اختصاص داده است و طی موادی ضرورت طبقه بندی زندانیان، تاریخ شروع و خاتمه حبس، محاسبه ایام بازداشت قبلی، مقررات اعطای مرخصی به زندانیان و… را پیش بینی نموده است که با توجه به تازه تصویب بودن این قانون و برخی تغییراتی که در این زمینه واقع شده، این پژوهش درصدد واکاوی و بررسی مقررات پیش گفته می باشد.
واژگان کلیدی: اجرای احکام کیفری، حبس، زندان، حقوق زندانیان، طبقه بندی زندانیان، مرخصی زندانیان.

بیان مسأله

در عصر کنونی زندان شایع¬ترین مجازات است که بنظر بعضی از اندیشمندان حقوق کیفری مطلوب¬ترین آن نیز بشمار می¬آید. مطلوبیت مجازات زندان در عصر حاضر تا بدان حد رسیده که مورد توصیه بعضی از مکاتب ازجمله نئوکلاسیک و حتی سازمان¬های بین¬المللی واقع شده تا جایی که مجازاتی بدین حد که مورد قبول عامه مردم باشد هنوز جایگزین زندان نگردیده است که در عین اینکه از زیان¬های کیفر زندان عاری باشد، سایر ویژگی¬های آن را داشته باشد.(علیپور، 1386، ص27)
گفته می¬شود مجازات زندان افزون بر بازدارندگی عام، هزینه کمتری داشته و دفاع اجتماعی را به ویژه در جرم¬های مهم به خوبی فراهم می¬کند. این مجازات جبران مناسبی در برابر بزه ارتکابی است. ازسوی دیگر مجازات¬های جانشین زندان این ویژگی¬ها را نداشته و از نظر هزینه نیز گاهی پرهزینه¬تر از مجازات زندان-اند. بر این پایه نظام¬های کیفری هنوز جسارت الغا و کنارگذاری کامل این مجازات¬ها را نیافته-اند.(رستگارانارمرزی، 1386، ص55)
به عقیده برخی از حقوقدانان این مجازات قدیمی با طبیعت و شخصیت انسان¬ها سازگاری بیشتری دارد و تنها کیفر معقول و متناسب شناخته¬ شده¬ای است که می¬تواند بسیاری از هدف¬های اعمال مجازات را تأمین کند زیرا صرفنظر از جنبه پیشگیری انفرادی آن یعنی متوقف کردن مجرم از گرایش به ارتکاب جرم مجدد، نقش بسیار ارزنده و مفید در اصلاح و تربیت مجرم دارد. سایر مجازات¬ها فاقد این خصیصه¬اند و برای مجرم توان اعاده به زندگی اجتماعی را نمی¬بخشند.(آخوندی، 1392، ج1، ص27)
در عین حال، موارد بسیار زیادی وجود دارد که داد انتقاد مخالفان را نسبت به کیفر حبس، برانگیخته است که در یک دسته¬بندی کلی و مختصر و مفید می¬توان گفت اهم آنها عبارتند از هزینه¬های تأسیس زندان و نگهداری از زندانیان، ناکارآمد بودن زندان، تبدیل شدن زندان به مدرسه¬ی تکرار جرم، آموزش-های منفی و خطرناکتر شدن زندانی، دور کردن زندانی از محیط اجتماعی و قطع زندگی عادی و از دست رفتن ویژگی ترهیبی زندان در طول زمان از بدیهی¬ترین پیامدهای زندانند. (رستگار انارمرزی، 1386، ص2)
بنابراین می توان گفت حبس به منزله یک مجازات همواره در معرض انتقاد و ایراد مخالفان از یک سو و تبلیغ و ترویج موافقان از سوی دیگر قرار داشته است و در مورد آثار و پیامدهای منفی آن سخن بسیار رفته است به گونه¬ای که یکی از هدف¬های جنبش دفاع اجتماعی کنارگذاری مجازات زندان یا به حداقل رساندن استفاده از آن و به عبارتی «حبس زدایی» است.
همانطور که گفته شد علیرغم انتقادهایی که به این کیفر وارد می شود، ویژگی های مطلوب حبس به ویژه در زمینه بازدارندگی، تا کنون مانع از آن الغای این مجازات شده اما یقیناً اجرای اصولی این مجازات، می تواند تا حدودی از مشکلات و پیامدهای سوء این کیفر بکاهد و اهداف مدنظر از پیش بینی و اجرای حبس را هر چه بیشتر محقق سازد.
در همین راستا قانونگذاران کیفری، تدابیر و مقرراتی را برای «چگونگی اجرای حبس» پیش بینی می کنند. قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، آخرین اراده قانونگذار ایرانی در این زمینه بوده و مشخصاً فصلی را به «اجرای مجازات حبس» اختصاص داده است و طی موادی ضرورت طبقه بندی زندانیان، تاریخ شروع و خاتمه حبس، محاسبه ایام بازداشت قبلی، مقررات اعطای مرخصی به زندانیان و… را پیش بینی نموده است که با توجه به تازه تصویب بودن این قانون و برخی تغییراتی که در این زمینه واقع شده، این پژوهش درصدد واکاوی و بررسی مقررات پیش گفته می باشد.

فهرست مطالب

چکیده ‌ك
فصل اول: «کلیات تحقیق» 1
1-1- بیان مسأله 1
1-2- پیشینه پژوهش 4
1-3- نوآوری تحقیق 5
1-4- سوالات تحقیق 6
1-5- فرضیات تحقیق 6
1-6- اهداف تحقیق 7
1-7- ضرورت تحقیق 8
1-8- روش شناسی تحقیق 8
1-8-1-روش تحقیق 8
1-8-2- ابزار گرد آوری اطلاعات 9
1-8-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 9
1-9- ساختار تحقیق 10

فصل دوم: «مفاهیم، مبانی نظری و پیشینه تحقیق» 12
2-1- مفاهیم 13
2-1-1- مفهوم حبس 13
2-1-2- مفهوم زندان 16
2-2- مشروعیت حبس و زندان از نظر اسلام 18
2-2-1- مشروعیت زندان در قرآن کریم 19
2-2-2- مشروعیت زندان از نظر سنت 20
2-2-3- مشروعیت زندان از نظر عقلی 21
2-2-4- مشروعیت زندان از نظر اجماع 22
2-3- تاريخچه پيدايش کیفر حبس 23
2-3-1- حبس در جهان باستان 24
2-3-2- حبس در ایران باستان 26
2-3-3- حبس پس از ظهور اسلام 27
2-4- سیستمهای متداول اجرای مجازات زندان 30
2-4-1- سیستمهای خارجی اجرای مجازات 31
2-4-1-1- رژیم عمومی یا دسته جمعی 31
2-4-1-2- رژیم انفرادی یا پنسیلوانیایی (سلولی) 32
2-4-1-3- رژیم مختلط 33
2-4-1-4- رژیم تدریجی 33
2-4-2- سیستمهای داخلی اجرای مجازات زندان 33
2-5- آثار اجرای کیفر حبس در فرد و جامعه 37
2-5-1- آثار مثبت اجرای کیفر حبس 37
2-5-2- آثار سوء اجرای کیفر حبس 45
2-5-2-1- عدم بازدارندگی عمومی کیفر حبس 48
2-5-2-2- انتقال تجربه مجرمانه در محیط زندان 51
2-5-2-3- جرم زایی زندان 53
2-5-2-4- انحرافات اخلاقی و جنسی در محیط زندان 54
2-5-2-5- سوء پیشینه، طرد اجتماعی و بیکاری 55
2-5-2-6- معضل مواد مخدر در زندان 56
2-5-2-7- خشونت در محیط زندان 57
2-5-2-8- تأثیر سوء زندان بر خانواده محکوم 59
2-5-2-9- مسائل بهداشتی زندان و بیماریهای واگیردار 60
2-5-2-10- تراکم جمعیت و هزینه دولت 63
2-5-2-11- پیامدهای اجتماعی زندان 65
2-6- سازوکارهای نوین کاهش اثرات سوء زندان 65
2-6-1-کاهش استفاده از کیفر حبس 67
2-6-1-1- مجازات های جایگزین حبس 70
2-6-1-2- تعلیق اجرای کیفر حبس 75
2-6-1-3- اصلاح قوانین حبس محور 78
2-6-2- اجرای قانونمند کیفر حبس 79

فصل سوم: «الزامات قانونی موجود در آیین نامه اجرایی سازمان زندانها مصوب 1384» 87
3-1- آزادي عقیده و مذهب زندانی 92
3-2- موازین دادخواهی و دادرسی منصفانه از زندانی 93
3-3- حق برخورداری از عفو يا تخفيف مجازات 94
3-4- دسترسی زندانی به وسايل آموزشي، سمعي و بصري 95
3-5- موازین ازدواج و تشکیل خانواده 96
3-6- مراقبت های بعد از خروج از زندان 97
3-7- موازین ملاقات زندانی با افراد خارج از زندان 98
3-8- برخورداري از احترام به حيثيت فردي 99
3-9- حقوق شهروندی زندانیان 100
3-10- تفریح و اوقات فراغت زندانی 101
3-11- تحصیل و آموزش و پرورش زندانیان 103
3-12- موازین اشتغال به کار در داخل زندان 106
3-13- تهیه مایحتاج ضروری زندانی 108

فصل چهارم: «نوآوریهـای قانون آیین دادرسـی کیفـری مصوب 1392 در نحـوه اجـرای مجـازات حبـس» 110
4-1- موازین اعزام به زندان 112
4-1-1- انواع زندان 113
4-1-2- محل زندان 115
4-2- طبقه بندی زندانیان 116
4-2-1- طبقه بندی بر اساس جنسیت محکومین 117
4-2-2- طبقه بندی بر اساس سن محکومین 119
4-2-2-1- اطفال و نوجوانان 119
4-2-2-2- جوانان و بزرگسالان 120
4-2-2-3- سالمندان 120
4-2-3- تفکیک متهمین از محکومین 120
4-2-4- تفکیک بر اساس وضع سلامتی جسمی و روانی محکومین 122
4-2-5- طبقه بندی بر اساس نوع جرم محکومین 124
4-2-6- طبقه بندی بر اساس ملیت محکومین 126
7-2-4- تفکیک متهمان و محکومان نظامی از غیرنظامیان 126
4-3- اعطای مرخصی به زندانیان 127
4-4- موازین احتساب مدت حبس 136
4-5- توجه به مسائل بهداشتی و پزشکی محکومین 137
4-6- نظام مندی سزادهی تخلفات انضباطی 141
4-7- موازین انتقال و اعزام محکوم 143
4-8- تشکیل پرونده شخصیت زندانیان 143
4-9- اجرای حبس در قالب نظام نیمه آزادی و آزادی تحت نظارت الکترونیکی 148

فصل پنجم: «نتایج و پیشنهادات تحقیق» 153
5-1- نتایج تحقیق 153
5-2- پیشنهادات تحقیق 158
منابع و مآخذ 161
الف) کتاب ها 162
ب) پایان نامه ها 164
ج) مقالات 165
د) روزنامه ها و منابع اینترنتی 167
ه) منابع عربی 168

منابع

* قرآن کریم

الف) کتاب ها
1) اردبیلی، محمد علی، 1386، حقوق جزای عمومی، ج2، تهران، میزان.
2) استفانی، گاستون، 1380، حقوق جزای عمومی، برگردان حسن دادبان، ج2، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
3) اشنایدر، ایرینه، 1380، نگرشی بر روند تاریخی و حقوقی زندان در حقوق اسلام پیش از تدوین و تدوین، ترجمه آشوری، محمد، 1385، جایگزین های زندان یا مجازات های بینابین، تهران، نشر گرایش.
4) آخوندی، محمود، 1392، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
5) آشوری محمد، 1386، جایگاه زندان درسیاست کیفری جهان معاصر، مجموعه مقالات همایش راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان، انتشارات میزان.
6) آنسل، مارک، 1385، دفاع اجتماعی، ترجمه محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی، دانشگاه تهران.
7) بابايي، محمدعلی، 1390، جرم شناسی بالینی، تهران، میزان.
8) بولک، برنار، 1386، کیفرشناسی، مترجم: علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، انتشارات مجد.
9) پرادل،‌ ژان، 1382، تـاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
10) جعفری لنـگرودی،محمد جـعفر، 1388، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش.
11) دانش، تاج زمان، 1372، حقوق زندانیان و علم زندان ها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
12) درفشه، صابر، 1379، تحقیقی پیرامون زندان و پیامدهای‌ آن،‌ آرشیو‌ مرکز‌ آموزشی‌ و پژوهشی سازمان زندانها.
13) دوآ، آرلت هیمن، 1382، آزادی های عمومی و حقوق بشر، ترجمه یوسف مولایی و رشید برناک، تهران، گرایش.
14) راجر ماتیوس و پیتر فـرانسیس، 1381، زنـدانها در هـزاره سوم، ترجمه لیلا اکبری، انتشارات راه‌ تربیت.
15) سپهری، محمد، 1382، زندان از دیدگاه اسلام (بررسی مشروعیت، موارد و احکام زندان)، تهران، انتشارات امید دانش.
16) شامبیاتی، هوشنگ، 1388، بزهکاری اطفال و نوجوانان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17) شامبیاتی، هوشنگ، 1392، حقوق جزای عمومی، ج2، تهران، انتشارات ویراستار.
18) شمس، عبدالله، 1382، آیین دادرسی مدنی، ج2، ،تهران، انتشارمیزان.
19) شمس‌، على‌، 1383، جامعه‌شناسى زندان، تهران، تربيت.
20) شمس، علي، 1382، حقوق زندانيان در مقررات داخلي و بين المللي، چاپ دوم، انتشارات راه تربيت.
21) صفاری، علی، 1394، تحولات، مبانی و اجرای کیفر سالب آزادی، تهران: انتشارات جنگل.
22) صلاحی، جاوید، 1390، کیفرشناسی، تهران، انتشارات آرش.
23) طغرانگار، حسن، 1383، حبس انسان مدار، تهران، انتشارات راه تربیت.
24) عبدى، عباس، 1380، آسيب‌شناسی اجتماعى‌: تأثير‌ زندان‌ بر زندانى، تهران‌، پيام‌.
25) فرجاد، محمد حسين، 1389، آسيب‌هاى اجتماعى و جامعه‌شناسى انحرافات، تهران، بـدر.
26) فوكو، ميشل، 1384، مراقبت و تنبيه تولد زندان، ترجمه نيكو سرخوش و افشين جهانديده، تهران، دادگستر.
27) كويل، آندرو، 1384، رویکرد حقوق بشری به مدیریت زندان (کتاب آموزشی برای کارکنان زندان).
28) گارو، ژرژ، 1389، مطالعات علمی و نظری در حقوق جزا، ترجمه سید ضیاءالدین پیمانی، تهران، نشر میزان.
29) گلدوزیان، ایرج، 1393، بایسته های حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.
30) گودرزی بروجردی، محمدرضا و لیلا مقدادی،1383، تاریخ تحولات زندان، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
31) گودرزي بروجردي، محمدرضا و الوندي، مظفر، 1382، حقوق بشر در نظام کیفری و زندان ها، تهران، انتشارات راه تربیت.
32) مظلومان، رضا، 1380، حقوق جزا و جرم‌شناسی، انـتشارات کـانون معرفت.
33) معین، محمد، 1381، فرهنگ لغت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
34) نجفی ابرندآبادی، علی حسین و هاشم¬بیگی، حمید، 1388، دانشنامه جرم¬شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
35) نوربها، رضا، 1388، زمینه حقوق جزای عمومی، انتشارات کانون وکلای دادگستری.
36) ولیدی ، محمد صالح، 1375، حقوق جزای عمومی، جلد چهارم، چاپ دوم، نشر داد.
37) هاشمي، سید محمد، 1384، حقوق بشر و آزادی های اساسی، تهران، میزان.

ب) پایان نامه ها
1) جعفری ندوشن، یداله، 1384، حبس و پیامدهای آن، پایان¬نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم-شناسی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، دانشکده حقوق.
2) رستگار انارمرزی، حامد، 1386، زندان و آثار و پیامدهای آن، پایان¬نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم¬شناسی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، دانشکده حقوق.
3) عثمانی، سعید، 1381، جانشین¬های نوین کیفر زندان، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم-شناسی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، 1381، تهران.
4) علیپور، بهزاد، 1386، حبس بازدارنده یا تشدیدکننده جرم، پایان¬نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم¬شناسی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، دانشکده حقوق.
5) علیپور، فاطمه، 1389، تعدیل کیفر حبس در حقوق کیفری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی، داشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس.
6) مختاری، علیرضا، 1387، سنجش اهداف واکنش جزایی در دادگاه های شیراز و اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی، دانشگاه شیراز.
7) موسوی تومتری، سید افشین، 1380، حبس و توقیف غیرقانونی در حقوق کیفری ایران، پایان نامه ی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی، دانشگاه تهران.
8) نوایی، ثمره، 1390، زندان و تأثیرات آن بر زنان زندانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم¬شناسی، دانشگاه آزاد واحد اراک.
9) یاوری، جواد، 1381، بررسی مشکلات‌ جنسی زندانیان ایران و ایالات متحده (مطالعه تطبیقی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق‌ و علوم سـیاسی دانـشگاه‌ تهران.

ج) مقالات
1) احمدی، محمد، 1389، راهکارهای اصلاح بزهکاران، مجله معرفت، شماره 148.
2) اصغری، زهرا، 1393، حبس زدایی و نقش آن در پیشگیری از تکرار جرم، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، شماره 33.
3) پاکیده، فضل ا… و همکاران، 1386، تحلیل جامعه شناختی تاثیر زندان بر زندانی و خانواده او، مجله اصلاح و تربیت، شماره 71.
4) جوکار، غلامعباس، 1393، انواع جایگزین‌های حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، ماهنامه گزارش، شماره 261.
5) حاجی تبار فیروزجائی، حسن، 1378، جایگاه جایگزین های حبس در نظام عدالت کیفری ایران (حال و آینده)، مجله حقوقی دادگستری، شماره 64.
6) خلاصه مقالات دومین همایش سراسری علمی – تخصصی« زندان، مجازات یا اصلاح»، دی ماه 1378، چاپ اول، دبیرخانه دومین همایش مرکز آموزشی و پژوهشی سازمان زندانها.
7) رضائی نسب،مسعود، 1387، آسیب های موجود در زندان، مجله اصلاح و تربیت، شماره 79.
8) زینالی، امیرحمزه، 1387، سرمایه اجتماعی: بستی برای اعمال کیفرهای اجتماع محور در ایران، مجله حقوقی دادگستری، شماره 64.
9) ساکت، محمدحسین، مجله حقوقی و قضایی دادگستری، شماره 38.
10) سماواتی پیروز، امیر، 1385، نقدی بر نحوه ی مرخصی به زندانیان در آیین نامه ی سابق و فعلی سازمان زندان ها، مجله اصلاح و تربیت، شماره 49.
11) شاملو، باقر و گوزلی، مهدی، 1390، پرونده شخصیت در حقوق کیفری ایران و فرانسه، مجله آموزه های حقوق کیفری، شماره 2.
12) صفاری علی، 1384، کیفرشناسی و تـوجیه کیفر، مقالات علوم‌ جنائی، ج‌ 2، انتشارات‌ سـلسبیل.
13) صفاری، علی، 1386، انواع زندانها و افراد قابل پذیرش در آنها، مجله الهیات و حقوق، شماره 23.
14) عبدی، عباس، 1381، زندان و ارتکاب مجدد جرم، مجله جامعه¬شناسی ایران، شماره 14.
15) عطایی قصبه، صائمه، 1393، بررسی آموزه های جرم شناختی در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، مجله راه وکالت، شماره 11.
16) علیشیری، بهجت، 1378، خلاصه گزارش پژوهشی مربوط به مسائل و مشکلات خانواده‌های زندانیان معتاد»، مجله ژرفای تربیت، شماره چهارم.
17) گودرزی،محمدرضا، 1382، نارساییهای زندان، مجله الهیات و حقوق، شماره 9و10.
18) ماسوری، حامد، 1392، حقوق زندانیان در قوانین ایران و بین الملل، مجله اصلاح و تربیت، شماره 137.
19) مجیدی بیدگلی، کبری و صفاکیش کاشانی، سمیه، 1386، آسیب های ناشی از مجازات زندان، مجله گواه، شماره 11.
20) محمد نسل، غلامرضا، 1383، بررسی کاربردی تعلیق مجازات در حقوق جزا و رویه محاکم ایران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 64.
21) محمد نژاد، پرویز، 1388، حقوق بشر و زندان، مجله اصلاح و تربیت، شماره 94.
22) محمدیان، سارا و محمدرضاپور، بابک، 1392، لزوم تشکیل پرونده شخصیت در فرایند دادرسی کیفری ایران، مجله پزشکی قانونی، شماره 2 و 3.
23) محولاتی، علیرضا، 1382، جایگزین¬های مجازات زندان و نهاد تعزیر، فصلنامه مفید، شماره 27.
24) مظلومان، رضا، 1354، مکتب سالب آزادی، ماهنامه ی قضایی، شماره ی ١١١.
25) نجفی ابرندآبادی، علی حسین، 1386، مجازات های جامعه مدار در لایحه قانون مجازات های اجتماعی جایگزین زندان: راهکاری برای کاهش جمعیت زندان، مجموعه مقالات همایش راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان، تهران، میزان.
26) هاشمی‌ شاهرودی، ایت ا…سید مـحمود، 1381، (سخنرانی افـتتاحیه)، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های اولین همایش بـین المـللی بررسی راههای جایگزین حبس، انتشارات راه تربیت.
27) هاگرتی، مایکل اف. و نسل روت، استیون، 1381، جمعیت زندانیان و ویروس HIV در زندان آمریکا، ترجمه فرهاد طاهری اهنگر، مجله اصلاح و تربیت، شماره5.
28) یکرنگی، ایرانمنش، 1387، کیفرهای اجتماع محور: از نظریه تا عمل، مجله حقوقی دادگستری شماره 64.

د) روزنامه ها و منابع اینترنتی
1) «گزارش‌ مرکز پژوهـشهایِ مـجلس از‌ وضعیت‌ اسفبار زندانیان مالی زندان قـصر»، روزنـامه نوروز، 24/1/1381
2) روزنامه جام جم، مورخ 17/3/1381
3) کاظمی فروز، مهران، 1395، وظایف قاضی ناظر بر زندان در قوانین کیفری ایران، مقاله آنلاین، منتشر شده در سایت قضاوت آنلاین. به نشانی: http://www.ghazavatonline.com
4) كميته پژوهشي انجمن دفاع از حقوق زندانيان، 1383، مقاله توليت خصوصي و مدني زندان راهي براي تضمين حقوق زندانيان، روزنامه شرق 25/5/1383.

ه) منابع عربی
1) ابراهیم وند ابنتیمیه، حسام و غنیمان، عبداله، 1426ه.ق.، منهاج السنة، جلد٢، الریاض: المکتب التعاونی للدعوة وتوعیة الجالیات بحی الربوة.
2) البستاني، بطرس،1410ه.ق.، دائره المعارف، جلد نهم، بيروت، دارالمعرفه.