تفاوت‌های روش‌ تربیتی دختران و پسران

ما در این تحقیق امید داریم بتوانیم با استناد به آیات و روایات به بررسی تفاوت مبانی، اصول، روش‌ها و اهداف تربیت در زن و مرد بپردازیم.

تفاوت‌های روش‌ تربیتی دختران و پسران

چکیده

انسان موجودی تربیت‌پذیر است و شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و تفاوت‌های او با سایر موجودات تربیت‌پذیری او باشد. با تربیت است که انسان از درجه حیوانیت گذر کرده و به‌جایی می‌رسد که ملائک را یارای همراهی او نیست و یا در اثر عدم تربیت از حیوانات هم پست‌تر می‌شود.
انسان دارای دو جنس زن و مرد است که با هم تفاوت‌های جسمانی و یا جنسی و نیز تفاوت‌های جنسیتی قطعی دارند، اما در این که آیا این تفاوت‌های جنسی و جنسیتی در تربیت آن‌ها نیز مؤثر است و موجب دو نوع تربیت در آن‌ها می‌شود یا نه اختلاف است. برخی معتقدند تفاوت‌های جنسی و جنسیتی انسان‌ها موجب تفاوت در تربیت نمی‌شود؛ زیرا تفاوت‌های جنسی که تفاوت‌های ناچیزی است در تربیت مؤثر نیست و تفاوت‌های جنسیتی نیز وجهه‌ی منطقی ندارد و نباید موجب تفاوت در تربیت شود. اگر چه این دو از نظر بلوغ، حواس، هوش، پرخاشگری، علایق و رغبت ها باهم تفاوت هایی دارند اما از دیدگاه اسلام زن و مرد ارزش انسانی مساوی دارند و رسیدن به اهداف و کرامت‌های انسانی برای هر دو امکان‌پذیر است ولی نقش‌های مساوی ندارند؛ زیرا گرایش‌های متفاوتی در وجود آن‌ها نهاده شده است و اسلام برای دختران و پسران تربیتی متمایز در نظر گرفته است و آن‌ها هرکدام با ویژگی‌های خاص خود آفریده شده‌اند تا بتوانند با همکاری هم در کنار یکدیگر مسیر کمال را طی کنند. از نظر اهداف تربیتی، که شامل اهداف کلی، واسطه‌ای، رفتاری است؛ هدف اسلام از تربیت انسان‌ها رسیدن به سعادت و قرب الهی است که هرچند در قرآن با تعابیر مختلفی مانند طهارت، عبودیت و… یاد شده اما مقصود از همه‌ی این‌ها، رسیدن به خداوند است که بی‌نهایت و کمال مطلق است و خداوند انسان‌ها را چه مرد و چه زن به‌گونه‌ای خلق کرده که شأنیت رسیدن به این مقصود را داشته باشند. پس انسان با تعلیم و تربیت صحیح و تلاش می‌تواند به عالی‌ترین مقامات برسد.
در مکتب اسلام اصول تربیتی خاصی وجود دارد که در مجموع برای دختران و پسران یک سان است اگر چه انسانی که در مکتب تربیتی اسلامی تربیت شود در هیچ کاری دچار افراط‌وتفریط نمی‌شود، از حد خود بیرون نرفته و همیشه رفتارش متعادل است و اهل تفکر و تعقل است و از طرفی وسع و توانایی متربی را در نظر می‌گیرد و او را گام‌به‌گام به مراحل متعالی می‌رساند و در امر تربیت تبعیض روا نداشته، عدالت را رعایت می‌کند و از هرگونه سخت‌گیری و خشونت به دور است و تربیت او بر سهل گیری و ملایمت و به عزت و احترام و تکریم استوار است؛ البته دسته‌ای از اصول تربیتی برای دختران ضرورت بیشتری دارد. به‌عنوان نمونه چون دختران زودتر به بلوغ می‌رسند اصل حیا و حجاب برای دختران ضروری‌تر است یا در مورد امر ازدواج و ایفای نقش مادری و همسری باید شرایط لازم وجود داشته باشد البته با توجه به گستردگی دامنه تربیت نمی توان روش های تربیتی دختران و پسران را در چارچوب معدودی محصور کرد بلکه مربی باید موقعیت متربی، جنسیت و سن او را در نظر گرفته و روش‌های مناسب را اتخاذ کند و پیشوایان اسلام نیز از روش‌های مناسبی برای تربیت افراد بهره می‌گرفتند و گاهی با محبت و گاهی با قهر و گاهی با عفو و اغماض، پیروانشان را هدایت و منحرفین را به صراط مستقیم می‌خواندند.
شاید در تربیت دختران و پسران روش های یکسانی به کار رود، اما در چگونگی به‌کارگیری این روش ها تفاوت‌هایی وجود دارد و در کم و کیف استفاده از روش‌های تربیتی تفاوت‌هایی را باید در نظر بگیریم.
کلیدواژه‌ها: تربیت، دختران، پسران، اصول تربیتی،روش های تربیت، اهداف تربیت، قران، روایت.

فهرست مطالب

فصل اول: طرح تحقیق 1
1-بیان مسئله 2
2-سؤالات تحقیق 2
2-1- سؤال اصلی 2
2-2- سؤالات فرعی 2
3-پیش‌فرض‌های تحقیق 3
4-فرضیه‌های تحقیق 3
5-اهداف تحقیق 3
6-پیشینه 3
7-مفاهیم و اصطلاحات 4
فصل دوم: تمایز مبانی تربیت دختران از پسران از نگاه قرآن و روایات 6
مبحث اول: مبانی تربیتی مشترک بین زن و مرد 8
2-1-دوبعدی بودن انسان 8
2-2- فطرت و طبیعت مشترک انسانی 9
2-3- مختار بودن انسان 10
2-4- انسان خلیفه‌ی خداوند 11
2-5- انسان دارای کرامت ذاتی 12
2-6- تأثیرپذیری انسان 14
2-7- انسان؛ امانت‌دار الهی و مسئولیت‌پذیر 17
2-8- انسان؛ دارای عقل 19
مبحث دوم: قلمرو تفاوت‌های تربیت دختران و پسران 20
3-1-قلمرو خانواده:(نقش زن در خانواده)،(تفاوت‌های جنسیتی در خانواده) 20
3-1-1- همسرگزینی و ازدواج 20
3-1-2- سن ازدواج: 20
3-1-3- پیشنهاد ازدواج و خواستگاری 21
3-1-4- آزادی دختران بالغ در انتخاب همسر 22
3-1-5- مهریه 23
مبحث سوم: 25
الف: تفاوت‌های جسمی و جنسی 25
1-1-تفاوت در قد و وزن 25
1-2-تفاوت در حواس 25
1-3-تفاوت در هوش 25
1-4-تفاوت در پرخاشگری 26
1-5-تفاوت در علایق و رغبت‌ها 27
ب: تفاوت دختر و پسر از نگاه دین(قرآن و روایات) 28
1-1-برتری ویژگی‌های تکوینی در مردان 28
از نظر قرآن مردان در برخی از ویژگیهای تکوینی از زنان برترند: 28
1-2- برخورداری بیشتر مردان از زنان 30
1-3- مدیریت مرد در تربیت 31
1-4- ضعف زنان نسبت به مردان 31
1-5- حفظ اصالت جنسیّت(حرمت تشبّه مرد به زن و زن به مرد) 32
1-6- تفاوت‌های زن و مرد در احکام شرعی 33
1-7- زن مایه‌ی آرامش مرد 33
1-8- حس حمایتگری زنان 34
1-9- حیاء غالب در زنان 34
1-10- خودنگهداری زیاد زنان در امور جنسی در عین توانایی بیشتر در شهوت جنسی 35
1-11- عاطفه غالب در زنان 35
1-12- قدرت تدبیر و دوراندیشی عقلانی غالب در مردان 35
1-13- غیرت در امور جنسی(صفت غالب در مردان) 35
فصل سوم: تمایز اهداف تربیتی دختران و پسران از نگاه قرآن و روایات 38
1-تعریف هدف 39
2-هدف، در تعلیم و تربیت 40
2-1- اهداف غایی تعلیم و تربیت اسلامی 41
2-2- اهداف کلی 46
2-2-1- اقسام اهداف کلی 46
2-3-اهداف واسطه‌ای 63
فصل چهارم: تمایز اصول تربیتی دختران و پسران 67
مبحث اول: 69
الف: اصول تربیتی 69
1-1- اصل کرامت و احترام و تکریم 69
1-2- اصل آزادی 70
1-3- اصل تدریج(تدرج) 71
1-4- رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض 72
1-5- اصل تعقل 74
1-6- اصل تکلیف به‌قدر وسع 76
1-7- اصل سهولت در تکلیف 77
ب: تفاوت تربیتی دختران و پسران در اصول تربیتی 78
1-1- اصل رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض و تفاوت این اصل بین دختران و پسران 78
1-2- اصل آزادی و تفاوت این اصل بین دختران و پسران 79
1-3- اصل تعقل و تفاوت این اصل در دختران و پسران 80
1-4- اصل کرامت و احترام و تکریم و تفاوت این اصل در دختران و پسران 81
1-5- اصل سهولت در تکلیف و تفاوت این اصل در دختران و پسران 83
1-6- اصل تدریج و تفاوت این اصل در دختران و پسران 84
1-7- اصل تکلیف به‌قدر وسع و تفاوت این اصل در دختران و پسران 85
فصل پنجم: تمایز روشهای تربیتی پسران از دختران 88
1- تربیت از راه موعظه 90
1-1- روش‌های قرآن در زمینه موعظه 91
1-2- ویژگی‌های موعظه‌های قرآنی 94
1-3- تفاوت روش موعظه در دختران و پسران 96
2- تربیت از راه مراقبت 97
3- تربیت از راه الگو 103
4- تربیت از راه تشویق و تنبیه 107
5- تربیت از راه تکریم 111
تفاوت روش تکریم در دختران و پسران 114
6- تربیت از روش عادت دادن 115
فصل ششم: نتیجه 119
فهرست منابع 121

فهرست منابع

*قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای.
*نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1386.
الف: منابع فارسی
1. اخوت، احمدرضا، دوره های رشد تفکر اجتماعی، تهران، قرآن و اهل بیت(‌علیهم‌السلام)، 1392.
2. ادیب، مریم، زمینه‌های مؤثر در تربیت دینی کودک و نوجوان نکته‌ها و روش‌ها، تهران، وزارت آموزش و پرورش، معاونت پژوهشی مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، 1390.
3. اعرافی، علیرضا و همکاران، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، سمت، 1376.
4. اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، ج1، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
5. امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، ج6، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1387.
6. انصاری، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، [بی تا].
7. باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چاپ دوم، تهران، مدرسه، 1376.
8. برگ، اتوکلاین، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه محمدعلی کاردان، چ5، تهران، اندیشه، 1352.
9. بستان نجفی، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، تهران، دفتر امور بانوان، 1388.
10. بی‌ریا، ناصر، روان‌شناسی رشد، تهران، سمت، 1375.
11. پیژه، روژه، روان شناسی اختلافی زن و مرد، ترجمه محمدحسین سروری، چ1، تهران، هنگام، 1361.
12. جمعیت زنان جمهوری اسلامی، نگرشی گذرا به مقام زن در آفرینش، بی جا، نشر معار، 1388.
13. جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1375.
14. جوادی آملی، عبدالله، کرامت در قرآن، چ3، قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1369.
15. حاجی ده آبادی، محمدعلی، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، چ1، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1377.
16. حسینی زاده، سید علی، سیره تربیتی پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و اهل بیت(‌علیهم‌السلام)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
17. حسینی زاده، سیدعلی، نقد و بررسی مبانی انسان‌شناختی فمینیسم لیبرال و روش‌های تربیتی از نگاه اسلام، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، 1390.
18. حسینی، داوود، روابط اسلام در خانواده، چ18، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، قم، مؤسسه بوستان کتاب، [بی تا].
19. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، اهداف تربیت از دیدگاه اسلام، زیر نظر علیرضا اعرافی، تهران، سمت، 1376.
20. دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، چ3، تهران، ذکر، 1377.
21. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، چ2، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
22. رفیعی، بهروز، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، تهران، سمت، 1381.
23. زیبایی نژاد، محمدرضا، جایگاه خانواده و جنسیت در نظام تربیت رسمی، قم، هاجر، 1391.
24. زیبایی نژاد، محمدرضا، سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، چ2، قم: دارالنور، 1381.
25. شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه، ج3، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372.
26. علاسوند، فریبا، زن در اسلام2، قم، هاجر، 1390.
27. علی، قائمی، اسلام و تربیت دختران، چ9، تهران، امیری، 1374.
28. فرهادیان، رضا، اصول و مبانی تعلیم و تربیت در قرآن، قم، الهادی، 1387.
29. فقیهی، علی نقی، تربیت جنسی: میانب، اصول و روش ها از منظر قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، 1387.
30. قائمی، علی، اسلام و تربیت دختران، تهران، امیری، 1362.
31. قائمی، علی، نقش مادر در تربیت، چ11، تهران، امیری، 1377.
32. گنجی، حمزه، روان‌شناسی تفاوت‌های فردی، چ3، تهران، بعثت، 1371.
33. مجلسی، محمدباقر، پژوهشی در تاریخ قرآن، چ18، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1382.
34. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، چ27، تهران، صدرا، 1376.
35. معین الاسلام، مریم، زنان و برنامه تربیت اسلام، قم، بیت الاخوان، 1383.
36. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، چ2، تهران، معین، 1381.
37. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1376.
ب: کتاب‌های عربی
38. تمیمی آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، تهران، دارالکتاب، 1383.
39. ابن بابویه قمی(صدوق)، علی بن محمد، ثواب الاعمال، قم، شریف رضی، 1364.
40. ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، تهران، کتاب آوند دانش، 1379.
41. حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(‌علیهم‌السلام)، 1409ق.
42. خراسانی، محمدمهدی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی(و المستطرفات)، قم، دلیل ما، 1387.
43. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران، مرتضوی، 1368.
44. زبیدی، محب الدین، تاج العروس من جواهر القاموس، چ1، مصر، دارالاحیاءالتراث العربی، 1306.
45. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، تحقیق حسن مصطفوی، تهران، مرکز نشر الکتاب، 1382.
46. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1372.
47. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، چ3، تهران، ناصر خسرو، 1372.
48. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره ای، ج5، چ3، قم، اسوه، [بی تا].
49. کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، چ5، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1375.
50. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404ق.
51. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1385.
52. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل‌البیت(‌علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، 1365.
53. اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور، چاپ چهارم، بیروت، دالعلم الملایین، 1407ق.