تاثیر سیستم های حسابداری مدیریت بر سرمایه های فکری در سازمان تامین اجتماعی

هدف اين پژوهش، بررسی رابطه بین سیستم های حسابداری مدیریت و توسعه سرمایه فکری در سازمان تأمین اجتماعی می باشد.

چکیده

هدف اين پژوهش، بررسی رابطه بین سیستم های حسابداری مدیریت و توسعه سرمایه فکری در سازمان تأمین اجتماعی می باشد. بدين منظور رابطه سه معیار شیوه استفاده از سیستمهای حسابداری مدیریت، نوع اطلاعاتی که به وسیله سیستمهای حسابداری مدیریت تهیه می شود و نوع تصمیماتی که توسط سیستمهای حسابداری مدیریت پشتیبانی و حمایت می شود با اجزای سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزيه و تحليل فرضيه¬هاي پژوهش نشان مي¬دهد که به طور کلي، با توجه با آزمون ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش، از بین 12 فرضیه مطرح شده فقط چهار فرضیه پذیرفته شد که مربوط به رابطه بین متغیرهای شیوه استفاده از سیستمهای حسابداری مدیریت و سرمایه انسانی، نوع تصمیماتی که توسط سیستمهای حسابداری مدیریت پشتیبانی می¬شود و سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری، و سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری می¬باشد، مورد پذیرش واقع شد. در هر چهار فرضیه نیز رابطه بین متغیرها مستقیم می‏باشد.

واژه هاي کليدي: سیستم های حسابداری مدیریت، سرمایه فکری، سازمان تأمین اجتماعی

مقدمه

هدف اين فصل ارائه چارچوب و طرح کلي تحقيق است. پس از ارائه مقدمه به بيان مساله، اهميت و ضرورت پژوهش و اهداف تحقيق پرداخته شده است. در ادامه نیز فرضيه ها و روش تحقيق ارائه خواهد شد.
از دیدگاه حسابداری مالی سرمایه‌ها به دو دسته ملموس (مشهود) و غیرملموس(نامشهود) طبقه بندی می‌شوند. دارایی‌های و سرمایه‌های ملموس شامل تمامی امکانات فیزیکی مانند زمین ، ساختمانها وتجهیزات تولیدی می‌باشد، اما شناخت سرمایه‌های ناملموس برای سازمانها امری مبهم می‌باشد. مفهوم سرمایه انسانی ریشه در ادبیات اقتصادی دارد(بکر، 1996). در حقیقت ویژگی‌های کیفی افراد سرمایه آنها هستند. سرمایه انسانی نه سرمایه فیزیکی نه سرمایه‌ مالی محسوب می‌شود بلکه سرمایه انسانی به عنوان دانش، مهارت، خلاقیت وسلامت فرد تعریف شده است (بکر، 2002).
ادبیات مربوط به سرمایه فکری بیانگر ارزش و ماهیت نامشهود این منابع می باشد. نخستین تلاش های مرتبط با مفاهیم سرمایه فکری مرهون مطالعات مچلاپ در سال 1962 میلادی است، اما به لحاظ تاریخی ابداع مفهوم سرمایه فکری به سال 1969 توسط گالبرایس نسبت داده می¬شود. وی اعتقاد داشت سرمایه فکری چیزی فراتر از ذهن بوده و در برگیرنده اقدام فکری نیز می گردد. این امر بدین معنی است که در ادبیات سرمایه فکری در تشریح مفهوم سرمایه فکری، حرکت از داشتن دانش به سمت استفاده از دانش به این نکته اشاره دارد که روابط و فرآیندها برای اینکه به عنوان سرمایه فکری محسوب گردند، باید دانش را به محصول یا خدمتی تبدیل نمایند که برای سازمان، شرکت یا غیره ارزشمند است. همچنین این امر منجر به فرآیندی می گردد که ما را از داشتن دانش به سمت استفاده از دانش می برد که این موضوع نیز منجر به ارائه تعاریف مختلف از سرمایه فکری می گردد. ادوینسون و مالون می¬گویند سرمایه فکری اطلاعات و دانش مورد استفاده برای کارکردن، برای ایجاد ارزش است (واسیل، 2008). به تازگی، محققان تعریف جامعی درباره¬ی سرمایه فکری ارایه کرده اند در این تعریف شرایط لازم برای شناسایی این دارایی نيز بیان شده است. “سرمایه فکری یک نوع دارایی است که، توانایی بنگاه اقتصادی را برای ایجاد ثروت اندازه گیری می کند. این دارایی ماهیت عینی و فیزیکی ندارد و یک دارایی نامرئی است که ازطریق به کارگیری دارایی های مرتبط با منابع انسانی، عملکرد سازمانی و روابط خارج از بنگاه اقتصادی به دست می‏آید. همه این ویژگی ها باعث ایجاد ارزش در درون سازمان می شود و ارزش به دست آمده به دلیل این که یک پدیده کاملا درون سازمانی است، قابلیت خرید و فروش ندارد” (رس و بارونس، 2005). سرمایه فکری زاده عرصه علم و دانش است. هنوز این واژه در دوران تکوین خود بسرمی برد. علی رغم این که ، سیستم های بیشتری در حال استفاده از سرمایه فکری هستند، اما هنوز هم بسیاری از افراد شاغل در سازمان ها و بنگاه های اقتصادی اطلاعی از این مفهوم ندارند (زنجیردار و همکاران، 1387). نتایج تحقیقات نشان داده است که شرکتهایی که از سطح بیشتري از کنترل و تمرکز روي دارایی هاي نامشهود خود برخوردارند به نسبت شرکتهایی که نسبت به این داراییها و بطور اخص سرمایه هاي فکري بی توجه اند، داراي عملکرد و بازگشت سرمایه بهتر و نوسان قیمت سهام این شرکتها کمتر بوده است (برامهندکار، 2007).

بيان مسأله

در نیمه دوم قرن بیستم با توسعه اطلاعات و پیشرفت سریع فناوری، تحولی عظیم در تمام جنبه¬های زندگی و فعالیت های بشر ایجاد شده که این امر باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و تغییر پارادیم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است (همتی و همکاران، 1389). در چنین فضایی، دانش و دارایی های نامشهود بعنوان مهمترین منبع و مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. در حقیقت جهان پس از انقلاب کشاورزی و صنعتی که در آن زمین، سرمایه و نیروی کار منابع اصلی به حساب می آمدند شاهد انقلاب اطلاعاتی است که در آن منابع اصلی بر پایه دانش و اطلاعات شکل گرفته است. در عصر دانش، سرمایه فکری موضوعی با اهمیت می باشد که مدیریت صحیح آن در محیط پرتلاطم و چالش برانگیز امروزی، رمز موفقیت شرکتها محسوب می‏شود (مجتهدزاده، 1381).
يكي از مهمترين چالشها و مشكلات سيستم هاي حسابداري سنتي، عدم انعكاس ارزش سرمايه¬هاي فكري در صورتهاي مالي و گزارشات واحدهاي تجاري است. در حالي كه امروزه نقش سرمايه هاي فكري در ايجاد ارزش براي شركتها و واحدهاي تجاري بسيار بيشتر از نقشي است كه سرمايه هاي مالي در واحدها ايفا مي كنند. آگاه شدن مدیران از نقشی که دارایی¬های نامشهود از قبیل سرمایه فکری در ایجاد ارزش برای سازمان دارد، نیازمند سیستم¬های حسابداری است که ارزش سرمایه فکری را اندازه¬گیری و گزارش کند (مار و چاتزکل، 2004؛ تیلز و همکاران، 2007). در اين میان، حرفه حسابداری و حسابداران نقش مهمی برای یافتن راههای موثر جهت کنترل و اندازه گيري و سنجش سرمایه های فکری بوسيله مدلها و روشهاي ارزيابي اين سرمايه ها بر عهده دارند. نواس و همکاران (2012) نیز بیان می¬کنند که حسابداری مدیریت می¬تواند روشی موثر برای منابع سازمانی و شرح ارتباط آن برای فرایند ایجاد ارزش در سازمان باشد. به همین دلیل، در نظر گرفتن حسابداری مدیریت به عنوان مکمل سرمایه فکری منطقی به نظر می¬رسد (نواس و همکاران، 2012). بنابراین در این پژوهش، به دنبال بررسی رابطه بین سیستم¬های حسابداری مدیریت و سرمایه فکری در سازمان خواهیم بود تا این موضوع روشن شود که آیا سیستم¬های حسابداری مدیریت و اطلاعاتی که فراهم می¬کند، با سرمایه فکری رابطه¬ای دارد و آیا می¬تواند به مدیران در شناخت بیشتر نحوه ایجاد ارزش توسط سرمایه فکری در سازمان کمک کند.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش 1
1-1- مقدمه 2
1-2- بيان مسأله 3
1-3- اهميت و ضرورت پژوهش 4
1-4- هدف پژوهش 5
1-5- فرضيه‌هاي پژوهش 5
1-5-1- فرضیه اصلی 5
1-5-2- فرضیههای فرعی 5
1-6- روش انجام پژوهش 6
1-6-1- روش پژوهش و گردآوري دادهها 6
1-6-2- جامعه آماري و نمونه پژوهش 7
1-6-3- روش تجزيه و تحليل دادهها 7
1-7- استفاده‌كنندگان از نتايج پژوهش 8
1-8- تعریف واژههای کلیدی 8
1-9- ساختار پژوهش 9
فصل دوم: مباني نظري و پيشينه پژوهش 10
2-1- مقدمه 11
2-2- مباني نظري 11
2-2-1- مفاهیم و تعاریف سرمایه فکری 11
2-2-1-1- سیر تاریخی سرمایه فکری 16
2-2-1-2- عناصر سرمايه فكري 18
2-2-1-3- روشهای اندازه گیری سرمایه فکری 19
2-2-2- سیستمهای حسابداری مدیریت 38
2-2-3- حسابداری مدیریت و سرمایه فکری 40
2-3- پیشینه پژوهش 42
2-3-1- پژوهشهای خارجی 42
2-3-2- پژوهشهای داخلی 45
2-4- خلاصه فصل 48
فصل سوم: روش شناسی پژوهش 49
3-1- مقدمه 50
3-2- تعريف پژوهش 50
3-3- متغيرهاي پژوهش 51
3-3-1- متغير مستقل 51
3-3-2- متغير وابسته 52
3-4- قلمرو پژوهش 52
3-5- جامعه و نمونه آماري 52
3-6- روش پژوهش و گردآوري دادهها 53
3-7- طراحی پرسشنامه 53
3- 8- روش تجزيه و تحليل داده‌ها و آزمون فرضيهها 54
3-9- آزمون نرمال بودن داده‏ها (كولموگوروف – اسميرنوف) 55
3-10- ضریب همبستگی 56
3- 11- خلاصه فصل 56
فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده‌ها 57
4-1- مقدمه 58
4-2- آمار توصيفي متغيرهاي پژوهش 58
4-3- روايي و پايايي پرسشنامه 63
4-4- آزمون نرمال بودن متغیرها 63
4-5- آزمون فرضیههای پژوهش 64
4-6- رتبه بندی متغیرهای مستقل سیستمهای حسابداری مدیریت 73
4-7- خلاصه فصل 74
فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادها 75
5-1- مقدمه 76
5-2- مروري بر نتايج به دست آمده از پژوهش 76
5-3- پيشنهادهاي پژوهش 78
5-3-1- پيشنهادهاي حاصل از يافتههاي پژوهش 78
5-3-2- پيشنهاد براي پژوهشهاي آينده 79
5-4- محدودیتهای پژوهش 80
5-5- خلاصه فصل 80
پیوست ها 81
منابع و مآخذ 90

منابع و مآخذ

1. احمدیان، مجید و قربانی، رحیم. (1392). بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد سازمانی: مورد مطالعه وزارت امور اقتصادی و دارایی. مجله اقتصادی، سال سیزدهم، شماره های 11 و 12، صفحات 130-111.
2. آذر، عادل و مومنی، منصور (1377)، آمار و كاربرد آن، در مديريت. تهران: سمت.
3. اسدی؛ غلامحسین؛ عالم تبری، اکبر و شعیب رضایی (1392). “تأثیر سرمایه فکری روی ارزش افزوده اقتصادی شرکت‌ها.” تحقیقات حسابداری و حسابرسی.” شماره 20.
4. اصلانی، علی. (1392). تعیین شاخص‌های موثر بر سرمایه انسانی و اولویت‌بندی آن ها با استفاده از تکنیک تحلیل شبکه‌ای (ANP) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (ستاد). پایان‌نامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده مدیریت و حسابداری، کارشناسی ارشد.
5. افلاطوني، عباس و ليلي نيکبخت (1389). کاربرد اقتصاد سنجي در تحقيقات حسابداري، مديريت مالي و علوم اقتصادي. چاپ اول، تهران، انتشارات ترمه.
6. امینی، پیمان؛ محمدی، کامران؛ عباسی، شعیب و مریم عجم (1390). “مقایسه مدلهای اندازه گیری سرمایه فکری.” همايش منطقه اي حسابداري سرمايه فكري.
7. انواری رستمی، علی اصغر و سراجی، حسن. (1384). “سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه میان سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکت‌های بورس اوراق بهادار”، بررسی‌‌‌‌‌های حسابداری و حسابرسی، شماره 39، بهار 1384: 49-62.
8. دانايي فرد و همکاران، حسن (مترجم) (1388). تئوري سازمان مدرن، نمادين-تفسيري و پست مدرن. چاپ چهارم، تهران: نشر افكار.
9. درویشی، مریم و ضیایی علیرضا. (1396). بررسی نقش سرمایه فکری در توسعه انواع نوآوری سازمانی با تاکید بر رویکرد زیست محیطی (پژوهشی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی استان خوزستان). فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، سال نهم، شماره 34.
10. دلاور، علي (1384). مباني نظري و عملي پژوهش در علوم انساني و اجتماعي. چاپ ‏چهارم. تهران: انتشارات رشد.
11. ذوالنور، سيد حسين (1374). مقدمه¬اي بر روش¬هاي اقتصاد سنجي. چاپ اول، شيراز: انتشارات دانشگاه شيراز.
12. رضایی، عماد و عباسی، ابراهیم. (1395). روش هاي اندازه گیري سرمایه فکري و ارزش افزوده اقتصادي. تحقيقات حسابداري و حسابرسي، دوره 8، شماره 29، صفحه 121-98.
13. زنجیردار ، مجید ؛ کهن ، علی ؛ سلطان زاده ، علی اکبر ، (تیر1387) ،”مدیریت اندازه گیری وگزارشی ازسرمایه فکری” ، ماهنامه اتاق بازرگانی ، شماره 4، ص10.
14. سبزواری، زهرا (1390). ” مديريت و حسابداري سرمايه انساني.” همايش منطقه اي حسابداري سرمايه فكري.
15. عباسی فرد، محمد و اوژن کریمی (1389). “بررسی تاثیر اجرای سیستم حسابداری منابع انسانی در تصمیم¬گیری مدیران و رفتار کارکنان.” مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، شماره 14، 117-144.
16. عباسي¬نژاد، حسين (1380). اقتصاد سنجي (مباني و روش¬ها). چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. مجتهدزاده، ویدا (1382). “نقش حسابداری مدیریت در انعکاس سرمایه فکری، مجله حسابداری، شماره 152، 7-9 و 72-75.
18. محمودی، نجف و نیلی پور، سید اکبر. (1394). سرمایه اجتماعی و نقش آن در توانمند سازی نیروی انسانی. کنفرانس بین المللی جهت گیری های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری.
19. مدهوشی، مهرداد و اصغرنژاد امیری، مهدی (1388)، “سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکت‌ها”، بررسی‌‌‌‌‌های حسابداری و حسابرسی. شماره 57، پاییز 1388: 101-116.
20. مقدم، عبدالکریم و سلمانی، نادیا. (1396). روشهای ارزیابی دارایی های نامشهود سرمایه فکری. فصلنامه مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، دوره 3، شماره 4، صص 86-70.
21. مومني، منصور و فعال قيومي، علي (1389). تحليل¬هاي آماري با استفاده از SPSS. چاپ سوم، تهران: انتشارات کتاب نو.
22. نظری پور، محمد و بهزاد پرویزی (1389). “نقش حسابداری مدیریت استراتژیک در اندازه گیری و گزارشگری سرمایه¬ فکری” همايش بررسي راهكارهاي ارتقاء مباحث حسابداري مديريت در صنعت.
23. نظری پور، محمد و بهزاد پرویزی (1390). “اندازه گيري و گزارشگري سرمايه فكري در سازمان ها بينشي كل نگر.” همايش منطقه اي حسابداري سرمايه فكري. همايش بررسي راهكارهاي ارتقاء مباحث حسابداري مديريت در صنعت.
24. نمازي، محمد (برگرداننده) (1379). پژوهش‌هاي تجربي در حسابداري: ديدگاه روش‌شناختي. چاپ اول، شيراز: انتشارات دانشگاه شيراز.
25. همتی، حسن؛ کرامتی فرهود، علی و سعید شیپوریان (1385). “مدلها و روشهای حسابداری سرمایه¬های فکری.”

26. Abeysekera , I,(2001) . “A Framework to Audit Intellectual Capital” , Faculty of Commerce , Journal of Knowledge Management Practice.
27. Baltagi, Badi H. (2005). Econometric Analysis of Panel Data. 3rd Edition. Great Britain. John Wiley & Sons Ltd.
28. Barney, J. (1991). “Firm Resources and Sustainable Competitive Advantage“. Journal of Management. No1. 99-120.
29. Bontis, N. (1996). “There is a Price on Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically”. Ivey Business Journal (Formerly Business Quarterly). Summer. 7-40.
30. Bontis, N. (1999). “Managing Organizational Knowledge by Diagnosing Intellectual Capital: Framing and Advancing the State of the Field“. International Journal of Technology Managing. Nos 5/6/7/8. 62-433.
31. Brooking, A,(1996) .”Intellectual Capital, Core Assets for the Third Millenium Enterprise” , International Thomson Business Press, London .
32. Bramhandkar, A, Erickson, S, Applebee, I. (2007). Intellectual Capital and Organizational Performance an Empirical Study of the Pharmaceutical Industry, ECKM 2007, 8th European Conference on Knowledge Management, Barcelona.
33. Chen, M. Chin., Cheng, S. J., Hwang, Y. (2005). “An Empirical – Investigation of the Relationship between Intellectual Capital and Firm Market Value and Financial Performance“. Journal of Intellectual Capital. No 2. 159-176.
34. Donalson, T., Preston, L.E. (1995). “The Stakeholders Theory of the Corporation: Concepts, Evidence and Implications“. Academy of Management Review. No 1. 65-91.
35. Edvinsson, L., Patriek, S. (1996). “Developing a Model for Managing Intellectual Capital“. European Management Journal. No 14. 346-364.
36. Firer, S., Williams,S .M. (2003). “Intellectual Capital and Traditional Measures of Corporate Performance“. Journal of Intellectual Capital. No 3. 348-360.
37. Gujarati, N. Damodar (1995). Basic Econometrics. Furth Edition, Mcgraw-Hill International Editions: Economic Series.
38. Guthrie, J. and Petty, R, (2000) . “No accounting for taste”, Management Today March, Australian Institute of Management, pp .21-23 .
39. Hylton ,Ann ,(2002) .”A km initiative is unlikely to succeed without a knowledge audit ” , www. Knowledgeboard.com
40. Hornby, A. S. (2001). Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. 6th Ed, Oxford University Press.
41. Hsiao, Cheng (2003). Analysis of Panel Data. 2nd Edition, Cambridge University Press.
42. Lev; B., Radhakrishnan, S. (2003). “The measurement of Firm-Specific Organization Capital“. NBER Working Paper. No 9581. available at: www.nber.org/papers/w9581 (accessed7 August 2004)
43. Marr, B. and Chatzkel, J. (2004), “Intellectual capital at the crossroads: managing, measuring and reporting of IC”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 5 No. 2, pp. 224-9.
44. Mavridis, D. G. (2004). “The Intellectual Capital Performance of the Japanese Banking Sector”. Journal of Intellectual Capital. No 1. 92-115.
45. Meyers, L. S.; Gamst, G.; and A. J. Guarino (2006). Applied Multivariate research Design and Interpretation. SAGE Publications.
46. Malhotra,Y,(2000) .”Knowledge management for the new world of business ”
47. Marr,B, (2008)” Impacting Future Value: How to Manage your Intellectual Capital”, Published by The Society of Management Accountants of Canada,the American Institute of Certified Public Accountants and The Chartered Institute of Management Accountants .
48. Novas, J. C.; Sousa, A. and M. Alves (2012). “About the relations between Management Accounting Systems, Intellectual Capital and Performance.” Advanced Research in Scientific Areas, December, 589-596.
49. Novas, J. C.; Sousa, A. and M. Alves (2012). “On the Relations Between Management Accounting Systems and Intellectual Capital. Evidence for Portuguese Companies.” Available at: ssrn.com
50. Pablos, patrica ordonezde.(2004). Measuring and reporting structural capital, journal of intellectual capital, Vol.5, No.4, pp: 629-647.
51. Pulic, A. (2000). “VAIC – an Accounting Tool for IC Management”. Avaliable online: http://www.measuring-ip.at/papers/ham99txt.htm.
52. Pulic, A. (2004). “National IC-efficiency Report of Creation Economy”. Available at: www.vaic-on.net.
53. Rivette,K.g, and Kline,D,(2000).”Discovering new value in intellectual property” , Harvard business Review , Vol.78,No.1,pp.54-66 .
54. Rodov, I., Philippe, L. (2002). “FIMIAN: Financial Method of Intangible Assets Measurement”. Journal of Intellectual Capital. No 3. 323-336.
55. Rose and Barrons, (2005).”The Effect of Disclosing Intellectual Capital (The Core Asset for theThird Millennium Economic entities) on the Internal and ExternalFinacial Statements’Users”.
56. Tayles, M.; Pike, R. H. and Saudah Sofian (2007). “Intellectual capital, management accounting practices and corporate performance Perceptions of managers.” Accounting, Auditing & Accountability Journal Vol. 20 No. 4, pp. 522-548.
57. Tobin, J.(1978). Monetary policies and the economy: the transmission mechanism, Southern Economic Journal, Chapel Hill.
58. Tan, H. P., Plowman, D., Hancock, P. (2007). “Intellectual Capital and Financial Returns of Companies“. Journal of Intellectual Capital. No 1. 76-95.
59. Vasile , B , (2008) . ” factors of the earning functions and their influnce on the intellectual capital of an organization “, Journal of applied Quantitative methods,Vol.3 ,No.4 .
60. Zwingli, Jack (2010). “Identifying Bankruptcy Risk.” Business Credit, pp, 16 – 17.