بررسی رابطه بین هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس

هدف این پژوهش بررسی رابطه بین هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس دختران و پسران است.

بررسی رابطه بین هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس دختران و پسران

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس دختران و پسران شهر یزد می باشد. جامعه ی آماری کلیه ی دختران و پسران شهر یزد می‌باشد. تعداد 120 نفر، با نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. در اين پژوهش، براي تجزيه و تحليل داده‌ها، از روش هاي آماري توصيفي و استنباطي استفاده شده است. نتایج فرضیه نشان داد که فرضیه اول: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس مسئله مدار در دختران وجود دارد.فرضیه دوم: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس هيجان مدار در دختران وجود دارد.فرضیه سوم: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس رفتارهاي اجتماعي اجتنابي در دختران وجود دارد.فرضیه چهارم: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس مسئله مدار در پسران وجود دارد.فرضیه پنجم: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس هيجان مدار در پسران وجود ندارد.فرضیه ششم: رابطه معنی داری بين هوش اجتماعي و سبك هاي مقابله با استرس رفتارهاي اجتماعي اجتنابي در پسران وجود ندارد.فرضيه هفتم: ميانگين هوش اجتماعي در دو گروه دختران و پسران تفاوت وجود ندارد.فرضيه هشتم: ميانگين سبك هاي مقابله با استرس مسئله مدار در دو گروه دختران و پسران تفاوت وجود ندارد.فرضيه نهم: ميانگين سبك هاي مقابله با استرس هيجان مدار در دو گروه دختران و پسران تفاوت وجود دارد.فرضيه دهم: ميانگين سبك هاي مقابله با استرس در دو گروه دختران و پسران تفاوت وجود دارد.
کلمات کلیدی: هوش اجتماعی، استرس، سبک مقابله با استرس

مقدمه

قرن بیستم از یک سو قرن تکنولوژی، سرعت و اوج دست آورد های علمی بشر بود و از سوی دیگر قرن سرگشتگی، تنهایی و بیگانگی انسان ها و قرن آشفتگی عصبی و روانی به شمار می رود.دیدگاه علمی ناهمگون راجع به فعالیت های اجتماعی و عاطفی که تحقیق هشتاد ساله ی اخیر را در مورد هوش جهت داده است، به تدریج در حال تغییر است و روانشناسی به تازگی به نقش اساسی هیجانات در زندگی آدمی پی برده است و کم کم به قدرت و نفوذ احساسات در حیات ذهنی انسان و هچمنین خطرات آن اعتراف می کند (گلمن، بلوچ 1388).
اصطلاح هوش اجتماعی در سال 1995 توسط دانیل گلمن مطرح شد و بحث های بسیاری را برانگیخت. هوش اجتماعی با توانایی در ک خود و دیگران، یعنی شناخت هرچه بیشتر احساسات و عواطف خویش و ارتباط و سازگاری فرد با مردم و محیط پیوند دارد.
پژوهشگران با ارزیابی مفاهیمی چون مهارت های اجتماعی، توانایی های بین فردی، رشد روانی و وقوف فرد بر هیجان های خویش و توان کنترل آن هیجان ها به توصیف و تبیین هوش اجتماعی (غیر شناختی) پرداخته اند.
بار-آن هوش اجتماعی (هوش غیر شناختی) را عامل مهمی در شکوفایی توانایی های افراد برای کسب موفقیت در زندگی تلقی می کند و آن را با سلامت عاطفی و در مجموع، سلامت روان مرتبط می داند. بار-آن برای اولین بار در 1980 هوشبهر اجتماعی EQ را مطرح کرد و در همان سال به تدوین پرسش نامه هوش اجتماعی (EI) پرداخت. به اعتقاد بار-ان، هوش شناختی تنها شاخص عمده برای پیش بینی موفقیت افراد نیست ؛ زیرا بسیاری از افراد هوش شناختی بالایی دارند ولی آنطور که باید، در زندگی موفق نیستند(جلالی، 1390).
از زمانی که پدیده ای به نام هوش توسط بینه (1905) در فرانسه به صورت عدد و رقم نمود کمی یافت، و اصطلاح هوشبهر توسط ترمن (1916) معرفی شد، نزدیک به یک قرن می گذرد. از آن زمان تا کنون، بسیاری از روانشناسان از جمله اسپیرمن، ترستون، بینه ،وکسلر، پیاژه، کتل، گیلفورد، گاردنر و … ) تعریف و طبقه بندی های مختلفی از هوش به دست داده و بر آن اساس به تهیه ی ابزارهایی پرداخته اند که مدعی سنجش این کیفیت ذهنی است. این ابزارها که هر یک برگرفته از تصور و اندیشه ی پدید آورنده ی آن در باره ی پدیده ی هوش است، به صورت تصویر ، نوشتار یا ترکیبی از این عوامل به بازار عرضه شده و هر پدید آورنده ای نیز چنان به نتیجه ی فکر و عمل خود دل بسته و از آن راضی است که گویی هوش چیزی جز دست آورد او نیست (جلالی، 1390).
این تنوع، ابزار و تفاوت برداشت ها تمثیل زیبای مولانا را به ذهن می آورد. در این داستان هندوها هر یک در تاریکی بخشی از اندام فیل را لمس می کردند و ادراک بسیار جزئی خود را تمام واقعیت می پنداشتندو تصویری از فیل ارائه می دادندکه به همه چیز شباهت داشت، جزخود فیل(جلالی، سید احمد).
اصطلاحاتی که روانشناسان به کار می برند حتی از این پیچیده تر و ابهام آمیزتر است، زیرا این پدیده نه تنها به لمس در نمی آید بلکه به دلیل ذهنی و انتزاعی بودن، تصور آن نیز به آسانی میسر نیست. شاید به همین دلیل است که بورینگ می گوید: «هوش همان چیزی است که به وسیله ی آزمون های هوش اندازه گرفته می شود».این گفته ،بی تردید زبان گویای هر روانشناسی است که می خواهد این پدیده ی انتزاعی را به کمیت تبدیل کند. به قول ایکن (1985)،هوش نامی است که به فرایند های ذهنی فرضی یا مجموعه ای از رفتارهای هوشمندانه اطلاق می شود و نظریه های هوش در عمل همان نظریه های مربوط به رفتار هوشمندانه اند.
بدیهی است که وقتی تعریف موضوعی به اندازه ی کافی روش نباشد،سنجش دقیق آن نیز به آسانی میسر نخواهد بود. با این همه ،تا زمانی که تعریف قابل قبولی از هوش به دست داده نشده است ، ناچار باید جلوه هایی از آن را آنطور که در آزمون ها تجسم می یابد، پذیرفت و بر آن اساس به برآورد هوشبهر افراد –که حاصل تقسیم سن ذهنی به سن زمانی آنان می باشد (جلالی، 1390).

بیان مسئله

در تعریف واژه ی «هوش» اتفاق نظر میان روانشناسان وجود نداردو برای تعریف آن از ویژگی هایش استفاده می شود. هنگامی که هوش مورد مطالعه قرار می گیرد، خود هوش نیست؛ بلکه رفتار یا عملکرد هوشمندانه است. بنابراین به جای تفکر در باره ی هوش باید در باره ی رفتار هوشمندانه تحلیل کنیم و مبنای رفتار هوشمندانه باید نوعی دانش و اطلاعات در کلی ترین معنای آن باشد که به طور رسمی یا غیر رسمی کسب شده اند. تأثیر هوش بر رفتار هوشمندانه با حافظه آغاز می شود. یک عامل مرتبط با آن، به یاد آوردن اطلاعات، اعمال آموخته های قبلی در وضعیت موجود، یعنی توانایی انتقال یا تصمیم گیری است. برخی از افراد نسبت به دیگران ظرفیت بسیار بیشتری برای انتقال دارند که نشان از هوش بالای آنان دارد. جنبه های دیگر هوش و رفتار هوشمندانه شامل سرعت در رسیدن به راه حل ها و پاسخ ها و توانایی حل مسئله است (ابعاد هوش اجتماعی).
جان میر و پیتر سالوی، ابعاد چهار گانه ی هوش اجتماعی را به شرح زیر بیان کرده اند:
1- خود آگاهی
2- آگاهی اجتماعی
3- مدیریت روابط
4- خود کنترلی( خائف الهي، دوست دار،1382).
در بررسی و تعریف روش های مقابله با فشار های روانی می توان یک طرح کلی را عنوان کرد که اولین گام به شناسایی منظم منبع فشار روانی از قبیل رخداد ها و موقعیت های فشار زا معطوف است. گام بعدی در عوارض جسمانی و روا نشناسی ناشی از فشار روانی از قبیل سر درد و یا فقدان تمزکز معطوف است و در گام نهایی باید با استفاده از راهبرد های فردی به عوامل فرهنگی در جهت مقابله با فشار روانی اشاره کرد. رفتار مقابله ای به معنی کوشش برای کنترل تقاضاهایی که بیش از اندازه و توانا هستند، می باشد. مقابله با کلیه ی جریان های در بر گیرنده تطابق و سازگاری با حد موفقیت فرق می کند. تطابق شامل کلیه ی رفتار های سازگاری اتوماتیک می باشد. اما مقابله همیشه مستلزم استرس یا نیازمند استرس است. چیز جدید یا چیزغیره منتظره یک موقعیت پر استرس را بر می انگیزد و کوشش و تلاش بیشتری برای انتخاب پاسخ مناسب اعمال می شود. ارزیابی شناختی نقش مهمی را در انتخاب رفتار های مقابله ای دارند. بدن و ذهن هر دو در تکاپوی تطبیق یافتن استرس به کار می افتند(کلمن ،نیکخواه 1389).
گلمن اجزاء هوش اجتماعی را در خود آگاهی، خود نظم دهی، انگیزه همدلی و مهارت اجتماعی در شغل می بیند. (جلالی1390).
هوش اجتماعی با الکسی تیمیا نیز همپوشی دارد. سازه الکسی تیمیا به معنی توانایی در توصیف با آگاهی از هیجانات و خلق خویش است. فرد مبتلا به الکسی تیمیا هیجانات را بر حسب احساس های جسمی یا واکنش های رفتاری تعریف می کند تا آن ها با افکار ملازم و این تصور را به ذهن متبادر سازد که گویی معنی احساسات را نمی فهمد (پورافکاری، 1386).
الکسی تیمیا با دشواری در ایجاد تمایز میان حالات اجتماعی مختلف و توانایی محدود تفکر در هیجانات و با استفاده از آن ها به هنگام مواجهه با موقعیت های استرس زا ارتباط دارد. هوش اجتماعی و الکسی تیمیا با متغیر های دیگر نظیر خود آگاهی، افسردگی، اضطراب، عزت نفس و استرس ادراک شده نیز رابطه دارند. خود آگاهی و عزت نفس احتمالاً هوش اجتماعی بالاتر و الکسی تیمیا هوش اجتماعی پایین تر را پیش بینی می کند و بین هوش اجتماعی با افسردگی، اضطراب و استرس ادراک شده همبستگی معکوس وجود دارد (به نقل از مشتاق زاده، 1383).
از سوی دیگر استرس پدیده ای است که همواره با زندگی انسان قرین بوده و افراد در جنبه ی مختلف زندگی با آن روبه رو بوده و آن را تجربه می کنند. همچنین در دوره ای زندگی می کنیم که با آن که تکنولوژی زندگی مادی انسان را ساده تر و سهل تر نموده اما انسان را از نظر معنوی به مراتب تضعیف نمده است. هر چند این امکانات در ارضای نیاز های بدنی مؤثر هستند. اما لزوماً نیاز های روانی را نه تنها ارضا نمی کنند بلکه گاه تهدید نیز می کنند و این امکانات گسترده ی مادی فشار های روانی عظیمی را برای انسان به وجود می آورد. امروزه استرس به قدری با زندگی انسان ها عجین شده است که مختصصان از آن با عنوان بیماری قرن نام می برند؛ هیچ کس از فشار روانی و استرس های موجود در زندگی ایمن نیست و همه در معرض آن قرار دارند. افراد برای مقابله با منابع فشار زا و استرس ها راه های مختلفی را بر می گزینند که متخصصین از آن به عنوان سبک های مقابله با استرس نام می برند(کلمن ،نیکخواه 1389).

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش 1
مقدمه 2
بیان مسئله 4
اهمیت و ضرورت پژوهش 6
فرضیه های پژوهش 9
اهداف پژوهش 9
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش 10
فصل دوم: مبانی نظری و پژوهش 12
مبانی نظری: پیشینه تحقیق 13
هوش اجتماعی 13
فيزيولوژي هوش اجتماعی 16
مؤلفه هاي هوش اجتماعی 17
هوش اجتماعی و مفهوم شخصيت 22
سبکهای مقابله با استرس 23
استرس 23
ويژگيهاي خاص استرس 24
عوامل استرس زا 26
پيامدهاي استرس 27
كنترل استرس 28
پيشينه نظري مفاهيم رفتار مقابله اي 29
رويکرد شناختی در مقابله با استرس 33
الگوی مقابله ای لازاروس 33
طبقه بندی راهبردهای مقابله ای : 36
مروري بر تحقيقات انجام شده 39
الف) پژوهشهاي خارج از كشور 39
ب) پژوهشهاي داخل كشور 40
فصل سوم : روش تحقیق 44
روش یا روش های بکار رفته در پژوهش 45
جامعه آماری: 45
نمونه و روش نمونه گیری: 45
ابزار پژوهش : 45
روش هاي تجزيه و تحليل داده‌ها 50
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 51
یافته ها: 52
فصل پنجم: نتیجه گیری 80
مقدمه: 81
نتایج فرضیه هایپژوهش 81
بررسی و مقایسه نتایج پژوهش با یافته های پژوهش های پیشین 82
نتیجه گیری 83
محدودیت‌های پژوهش: 84
پیشنهادات پژوهش: 84
منابع 85

منابع

• اتکینسون، ریتا ال و هماکاران (1997)، ترجمه ی براهنی، محمد تقی و همکاران (1381) زمینه روان شناسی هیلگارد جلد اول، تهران؛ انتشارات رشد.
• استوراجین، بنجامین (1993)، ترجمه ی دادستان، پریرخ (1372)، تنیدگی یا استرس، تهران؛ انتشارات رشد.
• آقاجانی سیف الله (1375) بررسی ارتباط بین تیپ مستعد سرطان مقابله با استرس در دانشجویان دانشگاه اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
• ايلندر، چارلز و موران سيتباك (1998)، ترجمه ي مهريار، اميد هوشنگ (1378) استرس، تهران؛ انتشارات ويرايش.
• پتن، پارشيا، هنر برقراري ارتباط، ترجمه شافعي مقدم، جواد و ايجادي، نيره، تهران؛ پل1379
• پروین، لارنس ای (1990)، ترجمه ی جوادی، محمد جعفر و کدیور، پروین (1389)، روان شناسی شخصیت جلد اول، تهران؛ انتشارات پارسا.
• جلالي، سيد احمد، هوش هيجاني، فصلنامه تعليم و تربيت، شماره 69 و 70
• حاجت بیگی، عزت الله (1379) بررسی رابطه بین خود کار آمدی و سبک های مقابله با بحران در زوج های جوان دانشجویان دانشگاه های تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
• ریو، جان مارشال (1998)، ترجمه ی سید محمدی، یحیی (1381)، انگيزش و هیجان، تهران؛ انتشارات ویرایش.
• شيفر، مارتين، فشار رواني، ترجمه بلوچي، پروين، تهران، آژنگ 1388
• فتوت احمدی، آیدا (1392)، بررسی رابطه ی بین پایگاه های هویت و سبک مقابله با موقعیت های فشار زا بر پیشرفت تحصیلی نوجوانان سال سوم دبیرستان شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
• کارور، چارلز و شایر، مایکل اف، (1994) ترجمه ی رضوانی، احمد (1375) نظریه های شخصیت، مشهد؛ انتشارات آستان قدس رضوی.
• گلمن، دانيل، هوش عاطفي، ترجمه بلوچ، محمدرضا، تهران؛ آژنگ1388
• میلانی فر، بهروز (1389)، بهداشت روانی، تهران؛ نشر قومس.
• یستونچی، علیرضا، فشار روانی و مقاومت در برابر آن مجله اطلاعات علمی، سال 70/ ش20/ ص37.
• يوسفي، آوازه السادات، چگونه هوشي داريد، همشهري آبان 1382