سیاست کیفری افتراقی ایران در قبال بزهکاری و بزه دیدگی بانوان

پژوهش حاضر به تحلیل و تبیین نظریات جرم شناختی مطرح در خصوص بزه کاری و بزه دیدگی زنان و چرایی لزوم اتخاذ سیاست کیفری افتراقی نسبت به زنان پرداخته است

سیاست کیفری افتراقی ایران در قبال بزهکاری و بزه دیدگی بانوان

چکیده

یافته‌های جرم‌شناختی و بزه‌دیده‌شناختی حاکی از آن است که زنان به دلیل خصوصیات خاص زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی، بیش‌تر از سایرین در معرض بزه‌دیدگی قرار دارند و در حقیقت در زمره بزه‌دیدگان بالقوه جامعه محسوب می‌شوند. از سوی دیگر زنان بزهکار نیز به دلیل نقش حساس و ویژه ای که در خانواده و جامعه شرقی ایران برعهده دارند و با وجود افتراقاتی که از نظر جسمی، شخصیتی و روحی با گروه های دیگر بزهکاری دارند نیازمند سیاست جنایی، قضایی، تقنینی خاص می باشد. از همین رو حقوق کیفری به عنوان هسته اصلی‌ سیاست جنایی هر کـشور در مقام حمایت از زنان، لزوماَ باید با عدول مثبت از اصل تساوی افراد در برابر قوانین کیفری، به اتخاذ سیاست کیفری افتراقی از طریق ساز و کار جرم‌انگاری‌های ویژه و تشدید‌ کیفر بزه‌کارانی که بزه‌دیدة آن‌ها زن می باشد، دست زند. از همین رو پژوهش حاضر، پس از تحلیل و تبیین نظریات جرم شناختی مطرح در خصوص بزه کاری و بزه دیدگی زنان، به چرایی لزوم اتخاذ سیاست کیفری افتراقی نسبت به زنان و نیز آثار فقدان حمایت کیفری ویژه از آنان پرداخته است. ضمن آنکه از بررسی ابعاد مختلف حمایت از حقوق زنان در اسناد بین المللی به ویژه کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان نیز غافل نمانده است. نتایج حاکی از آن است که بالا بردن خطر ارتکاب جرم بر روی زنان از طریق بالا بردن هزینه کیفری ارتکاب‌ جرم می‌تواند در فرایند گزینش آن‌ها توسط بزهکاران تأثیر گذاشته و در نتیجه ضریب بـزه‌دیدگی زنان را کاهش دهد. در واقع از ديدگاه سياست جنايي، دولت در سه سطح تقنيني، قضايي و اجرايي با هماهنگي و مشاركت جامعه مدني و نهادهای عدالت کیفری مي‏تواند به حمايت از اقشار آسیب پذیر جامعه در آماج جرم، جامه عمل بپوشاند.

واژگان کلیدی: حقوق زنان، سیاست کیفری، بزهکاری زنان، بزه دیدگی زنان، حمایت از زنان

مقدمه

حقوق زنان یکی از مهم ترین رشته های حقوق بشر است و بسیاری از حقوقدانان بر این باورند که بررسی حقوق زنان در هر اجتماعی بهترین شاخص و ترازو برای سنجش حقوق بشر در یک کشور است. در حالی که زنان در بیشتر جوامع به پیشرفتهای مهمی نایل شده اند اما هنوز هم تقریباً در همه جا به مسایل مربوط به زنان اولویتی ثانوی اعطا می شود. زنان به شیوه های پنهان و آشکار با تبعیض و به حاشیه راندگی جامعه مواجه اند و در بسیاری موارد از حقوق و حمایت های قانونی به گونه ای برابر سهیم نیستند.
از طرفی، زنان به دلیل عوامل خاص زیست‌شناختی و اجتماعی، پیش‌زمینه‌ و استعداد‌ قـبلی بـرای بـزه دیده واقع شدن دارند و براساس یافته‌های جرم‌شناختی، بزه‌کاران بالقوه قربانیان خود‌ را غالباً از میان افرادی انـتخاب می‌کنند که ارتکاب جرم بر روی آن‌ها‌ دارای خطر و هزینة‌ بالایی‌ نباشد. بنابراین زنان بـه عنوان افراد بالقوه آسـیب‌پذیرتر از مـردان، آماج‌های مطلوبی برای آن‌ها محسوب می‌شوند. بالا بردن خطر ارتکاب جرم بر روی زنان از طریق بالا بردن هزینة کیفری ارتکاب‌ جرم می‌تواند در فرایند گزینش آن‌ها توسط بزه‌کاران تأثیر گذاشته و در نتیجه ضریب بـزه‌دیدگی زنان را کاهش دهد. بنابراین اتخاذ یک سیاست کیفری افتراقی از طریق ساز و کار جرم‌انگاری‌های ویژه و تشدید‌ کیفر بزه‌کارانی که بزه‌دیدة آن‌ها یک زن است ضروری است.
حقوق کیفری به عنوان هستة‌ اصلی‌ سیاست جنایی هر کـشور در حمایت از افراد آسیب‌پذیر جامعه از جایگاه مهمی برخوردار است. امروزه حقوق کیفری در پرتو اتخاذ یک سیاست‌ کیفری‌ افتراقی به حمایت ویژه‌ از‌ زنان بزه‌دیده دست زده است. در کنار مقرر کردن حمایت‌های ویژه در فرآیند کـیفری از طـریق معاضدت حقوقی رایگان، دادن نقش بیش‌تر به آن‌ها برای ارائة نگرانی‌ها و نظریات خود،‌ جبران‌ خسارت‌های مادی، روانی و معنوی آن‌ها و غیره. حقوق کیفری در بعد ماهوی خود نیز پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است کـه دقـیقاً متأثر از نظریات بزه‌دیده‌شناختی و جرم‌شناختی فوق‌الذکر هستند. در واقع از ديدگاه سياست جنايي، دولت در سه سطح تقنيني، قضايي و اجرايي با هماهنگي و مشاركت جامعه مدني و نهادهای عدالت کیفری مي‏تواند به حمايت از اقشار آسیب پذیر جامعه در آماج جرم، جامه عمل بپوشاند.
با توجه به آنچه گفته شد، در این پژوهش، ابتدا به تحلیل و تبیین نظریات جرم شناختی مطرح در خصوص بزه دیدگی زنان و چرایی لزوم اتخاذ سیاست کیفری افتراقی نسبت به زنان و نیز آثار فقدان حمایت کیفری ویژه از آنان پرداخته خواهد شد. ضمن آنکه از بررسی ابعاد مختلف حمایت از حقوق زنان در اسناد بین المللی به ویژه کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان غفلت نخواهد شد. سپس مشخصاً، حمایت از حقوق زنان در سه سطح تقنینی، قضایی و مشارکتی در کشور ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بیان مسأله

سیاست کیفری در بردارندة مجموعه روشهايي است كه هيئت اجتماع با توسل بـه آنـها پاسخهايي را به پديدة مجرمانه سازمان‌ مي‌بخشد‌.( مارتی، 1381، 23) اما یافته‌های جرم‌شناختی و بزه‌دیده‌شناختی نشان داده‌اند که برخی افراد به دلیل خصوصیات خاص زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی، بیش‌تر از سایرین در معرض بزه‌دیدگی قرار دارند و بزه‌دیدگان بالقوه آسیب‌پذیرتری در برابر بزه‌کاران بالقوه محسوب می‌شوند. زنان به دلیل ضعف قوای جسمانی و وضعیت اجتماعی خاصی که در آن به سر می‌برند در این چارچوب قرار می‌گیرند. عدول مثبت از اصل تساوی افراد در برابر قانون کیفری با مقرر کردن سیاست کیفری افتراقی و حمایت بیش‌تر از زنان از طریق سازوکار جرم‌انگاری‌های ویژة برخی رفتارها و تشدید کیفر بزه‌کارانی که بزه‌دیدة آن‌ها زن می‌باشد یکی از راه‌کارهایی است که قانون‌گذاران کیفری برای بالا بردن هزینه و بهای این جرایم و کاهش احتمال بزه‌دیدگی آن‌ها اتخاذ نموده‌اند.
لذا قانون‌گذاران کیفری بسیاری از کشورها نیز به این واقعیت جرم‌شناختی توجه کرده‌اند و زن بودن بزه‌دیده را تحت شرایط خاص در مورد بسیاری از جرایم از جمله تعرضات جسمانی علیه آن‌ها از عوامل مشدده دانسته و مجازات بزه‌کارانی را که بر روی افراد فوق مرتکب جرم می‌شوند تشدید می‌کنند. (رایجیان اصلی، 1384، 124) با این حال متاسفانه، نقش منفعل‌ نهادهای نظام عدالت کیفری ایران و جامعه مدنی، در قالب جـلوه‌های تقنینی، قضائی، اجرائی و مشارکتی سیاست جنائی در این زمینه قابل نقد است و هنوز با استاندارد های مطلوب، فاصله ای بس زیاد دارد. برای نمونه، محدوده‌ و قلمرو‌ مداخلات‌ كيفـرى سـنتى در حيطۀ تجاوز‌ به‌ عنف‌ و عدم رعايت اصل تناسب در تعيين ضمانت اجراهاى كيفرى و همچنین نـارسايى‌هاى‌ موجود‌ در نظام ادلۀ اثبات این نوع جرایم؛ در برخی موارد، موجبات تضييع حقوق قربانيان اين جرم را فراهم کرده است.
آن چه گذشت، ضرورت بررسی جامع و مفصل در این باب را بیش از پیش روشن می کند. مضافاً این که جدیدالتصویب بودن برخی قوانین کیفری، اهمیت بررسی سیاست جدید کیفری ایران در قابل حمایت از بانوان در نظام حقوق کیفری ایران را دو چندان می سازد. لذا در این پژوهش تلاش خواهد شد تا سیاست کیفری ایران در قبال بانوان بررسی شود. پاسخ به این سوال که قانون‌گذار کیفری ایران چه ساز و کارهایی را برای حمایت از حقوق زنان و اتخاذ سیاست کیفری افتراقی، پیش بینی نموده است، چهارچوب این پژوهش را تشکیل خواهد داد.

فهرست مطالب

چکیده ‌ك
فصل اول:«کلیات تحقیق»
1-1- مقدمه 2
2-1- بیان مسأله 3
3-1- پیشینه تحقیق 5
4-1- ضرورت تحقیق 7
5-1- اهداف تحقیق 7
6-1-سوالات تحقیق 8
7-1- فرضیات تحقیق 8
8-1- جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق 9
9-1- روش تحقیق 9
10-1- ابزار گرد آوری اطلاعات 10
11-1- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 10
12-1- ساختار تحقیق 11
فصل دوم:«مفاهیم و مبانی نظری تحقیق»
1-2- مفاهیم 14
1-1-2-مفهوم بزه دیدگی بانوان 14
2-1-2- مفهوم بزهکاری بانوان 16
3-1-2- مفهوم سیاست جنایی 17
1-3-1-2- مفهوم لغوی 18
2-3-1-2- مفهوم حقوقی 19
4-1-2- گونه های سیاست جنایی 23
1-4-1-2- سیاست جنایی تقنینی 23
2-4-1-2- سیاست جنایی قضایی 25
3-4-1-2- سیاست جنایی اجرایی 26
4-4-1-2- سیاست جنایی مشارکتی 28
2-2- نظریات جرم شناختی در خصوص بزه دیدگی بانوان 30
3-2- سیاست کیفری افتراقی نسبت به بانوان 38
4-2- آثار فقدان حمایت کیفری ویژه از زنان 40
5-2- حمایت کیفری از زنان در اسناد بین المللی 43
1-5-2- حمایت بین المللی از عموم بزه دیدگان 43
2-5-2- حمایت بین المللی از زنان به طور ویژه 46
1-2-5-2- اعلامیۀ رفع خشونت علیه زنان 47
2-2-5-2- کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان 48
فصل سوم:« سیاست کیفری افتراقی ایران در قبال بزهکاری بانوان»
1-3-سیاست کیفری تقنینی در قبال بزهکاری زنان 54
1-1-3- ضمانت اجراهای کیفری در مورد زنان بزهکار 54
1-1-1-3- زنان بزهکار و کیفر حبس 55
2-1-1-3-زنان بزهکار و ضمانت اجراهای جایگزین حبس 57
2-1-3- تفاوت حکم قصاص در مورد زن و مرد 64
1-2-1-3-قانون مجازات اسلامی ایران مصوب 1370 65
2-2-1-3- قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 66
الف) قاتل و مقتول واحد باشند 68
ب) قاتل، واحد و مقتول، متعدد باشند 69
ج) قاتلین، متعدد و مقتول، واحد باشند 70
3-1-3- حجاب زنان و عدم جرم انگاری حجاب برای مردان 75
1-3-1-3- مبنای فقهی ماده 864 قانون مجازات اسلامی و نقد آن 75
الف) قید «کیفر عمل» 76
ب) قید «انظار عمومی» 77
ج) قید «جریحهدار شدن عفت عمومی» 77
د) قید «گناهان کبیره» 79
ه) قید «عمل حرام» 79
و) فرق گناه و جرم 80
3-2-3-2- نقد تبصره ماده 864 قانون مجازات اسلامی 81
الف) عدم انطباق تبصره ماده 864 قانون مجازات اسلامی با شرع 81
ب) عدم تناسب مجازات مقرر در تبصره، با سایر قوانین مشابه 83
ج) عدم قید جریحه دار شدن عفت عمومی 83
4-2-3-2- عدم جرم انگاری رعایت حجاب برای مردان 84
4-1-3- سن مسئولیت کیفری دختران 85
1-4-1-3- حذف تعزیر افراد نابالغ 86
2-4-1-3- مسئولیت نقصان یافته 87
3-4-1-3- رشد کیفری 89
5-1-3-مجازات تجاوز جنسی 91
6-1-3- دفاع مشروع 92
7-1-3- دیه زن 93
1-7-1-3- دیه نفس مرد مسلمان 94
2-7-1-3- دیه نفس زن مسلمان 97
8-1-3- قصاص به سبب سقط جنین 100
2-3-سیاست کیفری در قبال زنان بزهکار در مرحله تحقیقات مقدماتی و رسیدگی قضایی 101
3-3-سیاست کیفری در قبال زنان بزهکار در مرحله اجرای حکم 107
1-3-3- شلاق 111
2-3-3- جزای نقدی 114
3-3-3- زندان 116
1-3-3-3- جرم زا بودن محیط زندان 119
2-3-3-3- ناکارآمدی مجازات زندان 121
3-3-3-3- کمبود و نبود امکانات بهداشتی، آموزشی، اقتصادی مخصوص زنان بزهکار 123
4-3-3-3- کودکان و مادران زندانی در داخل زندان 126
فصل چهارم: «سیاست کیفری افتراقی ایران در قبال بزه دیدگی بانوان»
1-4-حمایت های تقنینی از زنان بزه دیده 130
1-1-4- جرم‌انگاری‌های ویژه 131
1-1-1-4- حمایت از شئونات زنان 132
2-1-1-4- حمایت از زنان باردار 132
3-1-1-4- حمایت از زنان در مقابل تعرضات جنسی 133
4-1-1-4- حمایت از زنان در حوزه خانواده 134
2-1-4-تشدید کیفر بزه‌کاران‌ به‌ دلیل زن بودن بزه‌دیده آن‌ها 134
2-4- حمایت های قضایی از زنان بزه دیده 136
1-2-4-در مرحله تحقیقات مقدماتی 137
1-1-2-4- حمایت از کرامت زنان بزه دیده در تحقیقات مقدماتی و بکارگیری پلیس زن 137
2-1-2-4- رعایت موازین شرعی و قانونی در تفتیش بدنی زنان 139
2-2-4- در مرحله دادرسی 141
1-2-2-4- غیر علنی بودن دادرسی 141
2-2-2-4- تأمین امنیت بزه دیده 143
3-4-حمایت نهادهای عدالت کیفری از زنان بزه دیده 144
1-3-4- حمایت پزشکی از زنان 145
2-3-4-نقش پزشكى قانونى در حمايت از زنان 146
3-3-4- حمایت از زنان در مرحله تأمین ضرر‌ و زیان 149
فصل پنجم:«نتیجه گیری و پیشنهادات تحقیق»
1-5- نتایج پژوهش 155
2-5- پیشنهادات پژوهش 157
منابع و مآخذ 161
الف) کتاب ها 162
ب) مقالات و پایان نامه ها 167
ج) منابع عربی 172
د) منابع لاتین 172

منابع و مآخذ

الف) کتاب ها
1. آشوری، محمد، 1383، حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران ( دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی).
2. آقازاده، علیرضا؛ 1384، بررسی تحلیلی و کاربردی سیاست جنایی ایران در قبال قاچاق کالا، انتشارات آریان تهران.
3. آنسل، مارك؛ 1384، دفاع اجتماعى، ترجمه محمّد آشورى و على‏حسين نجفى ابرندآبادى، تهران، دانشگاه تهران.
4. استفانی، گاستون ، ژرژ لواسر و برنار بلو ک؛ 1384، آیین دادرسی کیفری، ترجمه حسن دادبان، ج2، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
5. اردبیلی، محمدعلی، 1390، حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.
6. امی،محبوبه، 1379، آفرینش زن در ادیان، زن روز، تهران، مؤسسه کیهان.
7. بارتله، كريستيا،1391، زن در حقوق ساساني، ترجمه ناصرالدين الزماني، تهران، انتشارات عطايي.
8. بازگیر، یدا…؛ 1380، آراي ماهوي دیوان عالی کشور در امور حقوقی و جزایی، تهران، دانش نگار
9. .بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، 1384،‌ رساله نوین، ج 3، دفتر نشر‌ فرهنگ‌ اسلامی.
10. پرادل، ژان، گئرت کورستنز و گرت فرملن؛ 1393، حقوق کیفري شوراي اروپا، ترجمه محمد آشوری، تهران، خرسندی.
11. ——–؛ 1389، «تـاریخ اندیشه‌های کیفری»، ترجمة عـلی‌حسین‌ نـجفی‌ابرندآبادی‌، انتشارات سمت، تهران.
12. تدین، عباس؛ 1391، قانون آیین دادرسی کیفري فرانسه، چاپ اول، تهران، خرسندي.
13. جان‌ يليس‌ و استيو اسميت، 1383، جهانى شدن سياست- روابط بين الملل در عصر نـوين، ترجمه ابو القاسم راه چمنى و ديگران، تهران: مؤسسه فرهنگى مطالعات و تحقيقات بين‌ المللى‌ ابرار معاصر تهران.
14. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1388، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، نشر گنج دانش.
15. جوادی آمـلی،عبد اللّه، 1380، زن در آیینه جلال و جمال؛ قم: اسراء.
16. حسینی، سید محمد؛ 1383، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، سمت.
17. خالقی، علی؛ 1387، آیین دادرسی کیفري. چاپ اول، تهران، شهر دانش.
18. دانش، تاج‌زمان؛ 1368، «مجرم کیست؟ جرم‌شناسی چیست؟»‌ انتشارات‌ کیهان، تهران.
19. دورانت،ویل، 1377، تاریخ تمدن،ترجمه جمعی از مترجمان، ج1، تهران، قبال.
20. دورانت،ویل، 1380، لذات فلسفه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
21. دهخدا، علی اکبر، 1380، لغت نامه دهخدا، ج5 و 9، تهران، دانشگاه تهران.
22. رایجیان اصلی، مهرداد، 1391، بزه دیده شناسی، ج1، تهران، شهر دانش.
23. ربانی خلخالی، علی، 1382، زن از دیدگاه اسلام؛ قم،حجت.
24. رحیمی نژاد، اسماعیل؛ 1387، کرامت انسانی در حقوق کیفري. چاپ اول، تهران، میزان.
25. زراعت‌، عباس، 1385، شرح قانون مجازات‌ اسلامى‌، ج1، تهران، ققنوس.
26. سعداوی، نوال، 1379، چهره عریان زن و عرب،ترجمه مجید فـروتن و رحـیم مرادی؛تهران، اندیشه‌های‌ نوین.
27. شامبیاتی، هوشنگ؛ 1392، حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه اشخاص)، انتشارات مجد.
28. شـفيعى سـروستانى، ابراهيم، 1380، تفاوت زن و مرد در ديه و قصاص، تـهران، سـفير.
29. صانعی، پرويز، 1380، حقوق و اجتماع، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه ملی ايران.
30. صـدر، حسن، 1382، حـقوق زن در اسلام و اروپا، سازمان انتشارات جاویدان.
31. طاهری، ابراهیم، 1388، بررسی مقام‌ زن؛دیدگاه‌ها‌ و ارائه الگوی برتر، تهران، صدوق.
32. عبد الفتاح، عزت؛ 1382، «از سیاست مبارزه بـا بزهکاری تا سیاست دفاع از بزه‌دیده»، ترجمه علی عمید، حسن، 1385،فرهنگ عمید، تهران، نشر به روز.
33. عبدی،‌ عباس؛ 1386، «مسائل‌ اجتماعی قتل در‌ ایران»،‌ تهران، انـتشارات جـهاد دانشگاهی.
34. غفارپور مراغی، ح.، 1369، قتل شبه عمد، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول.
35. فلاحی، فاطمه و نوری، علی؛ 1389، حقوق بین الملل سلامت زنان، تهران، گنج دانش.
36. فيض، عليرضا، 1382، مقارنه و تطبيق‌ در حقوق جزايى عمومى اسلام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
37. قائمی، علی، 1388، نظام حیات خانواده، تهران،شفق.
38. قربانی،زین الدین؛ 1380، به سوی جهان ابدی، لاهیجان،شفق.
39. کار، محمد؛ 1388، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
40. كامبخش فرد، سيف‌الله، 1384، معبد آناهيتا، كاوش‌ و پژوهش‌هاي باستان شناسي، تهران، نشر یلدا.
41. کمالی،سید علی،1379، قرآن و مقام زن،تهران، اسوه.
42. کمیتۀ ایرانی حقوق بشر؛ 1383، اسناد بین المللی حقوق بشر، ج1، تهران، انتشارات حقوق بشر.
43. کوهن،آبراهام، 1380، گنجینه‌ای از تـلمود، ترجمه امـیر فریدون گرگانی،به اهتمام امـیر‌ حـسین‌ حیدری‌پور، [بی‌جا]،چاپخانه‌ زیبا
44. کـی‌نیا، مـهدی؛ 1370، «بـزه‌دیده‌شناسی یا مجنی‌علیه‌شناسی»، نشریة حقوق دانـشکده عـلوم قـضایی و خدمات اداری قوه‌ قضاییه، سال اول، شماره اول.
45. ———؛ 1383، «مبانی جرم‌شناسی»، انتشارات دانشگاه تهران.
46. گسن، ریموند؛ 1380، «جرم‌شناسی نظری»، ترجمة مهدی کی‌‌نیا، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی.
47. ———؛ 1384، «مقدمه‌ای بر جرم‌شناسی»، ترجمة مهدی کی‌‌نیا، تهران، انـتشارات دانـشگاه عـلامه طباطبایی.
48. گیدنز، آ.؛ 1384، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی.
49. لازرژ، کریستین؛ 1382، سیاست جنایی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، نشر یلدا.
50. لپز، ژرار و فيلزولا، ژينا؛ 1386، بزه‏ديده و بزه‏ديده‏شناسى، ترجمه روح‏اللّه كرد عليوند و احمد محمّدى، تهران، مجد.
51. لوبون،گوستاو، 1390، تمدن اسلام و عرب؛ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی؛ قم، نشر بنگاه‌ علی اکبر‌ علمی.
52. مارتینژ، رنه؛ 1382، تاریخ حقوق کیفری در اروپا، ترجمه محمدرضا گودرزی، تهران، نشر مجد.
53. مارتي، ميري دلماس؛ 1381، نظام‌هاي بزرگ سياست جنايي، ترجمه علي حسين نجفي ابرند آبادي، ج 1، تهران، نشر ميزان.
54. مهرپور، حسن؛ 1388، مباحثی از حقوق زن از منظر حقوق داخلی، مبانی فقهی و موازین بین المللی، تهران، موسسه اطلاعات.
55. معاونت آموزش قوه قضائیه، 1387، سیاست جنایی تقنینی ایران در جرایم اقتصادی، تهران، نشر جاودانه.
56. مولاوردی، شهیندخت؛ 1385، کالبد شکافی خشونت علیه زنان، تهران، حقوق دانان دانش نگار.
57. میرمحمدصادقی، حسین؛ 1391، جرایم علیه اشخاص، تهران، نشر میزان.
58. مرعشی شوشتری، س. م. ح.، 1365، شرح قانون حدود و قصاص، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد اول، چاپ اول.
59. موسوی خمینی، روح ا…، 1380، تحریر الوسیله، ج2، قم، موسسه نشر اسلامی.
60. نوربها، رضا، 1381؛ زمینه حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.
61. نجفی ابرند آبادی، علی‌حسین و حمید هاشم‌بیگی؛ 1383، «دانشنامة جـرم‌شناسی»، تهران، انـتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
62. ————–؛ 1384، تقریرات مباحثی در علوم جنایی، تاریخ تحولات کیفری.
63. ————؛ 1384، علوم جنايی ؛گزيده مقالات آموزشی کميته مبارزه با مواد مخدر ايران وسازمان ملل متحد،جلد دوم، تهران، نشر سلسبيل.
64. ————؛ 1382، مشارکت مردم در سیاست جنایی و نقش رسانه ها در افزایش این مشارکت گزارش اجمالی نخستین کارگاه آموزشی بزهکاری و رسانه های گروهی، کمیته سیاست جنایی مشارکتی، شورای عالی توسعه قضایی.
65. ————-؛ 1380، از حقوق کیفری تا حقوق کیفری صغار دیباچه در: عباچی، مریم؛ حقوق کیفری اطفال در اسناد سازمان ملل متحد، مجد.
66. ———–؛ 1379، درآمدی به جنبه های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدر، همایش بین المللی علمی-کاربردی جنبه های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدر، مجموعه مقالات (سخنرانی های داخلی) ج1، تهران، انتشارات روزنامه رسمی.
67. ————؛ 1372، «تقریرات درس جرم‌شناسی»، تهیه و تنظیم بتول پاکزاد، دورة‌ کارشناسی‌ ارشد حقوق جزا و جـرم‌شناسی دانـشکده حـقوق دانشگاه شهید بهشتی، نیمسال دوم.
68. نوری، یحیی، 1380، جاهلیت و اسلام، ،تهران،مجمع مطالعات و تحقیقات اسلامی.
69. نوری، یحیی، 1386، حقوق زن در ‌‌اسلام‌ و جهان، چاپخانه افست رشدیه.

ب) مقالات و پایان نامه ها
1. آقاخانی، نادر و همکاران؛ 1391، بررسی انواع خشونت شوهران علیه زنان و تأثیر عوامل مختلف در میزان بروز آن ها در زنان مراجعه کننده به پزشکی قانونی شهرستان ارومیه در سال 90 – 91، مجله: پزشکی قانونی، شماره 2 و 3.
2. اسکندری، عبدالکریم، 1387، راه‏كارهاي حمايت از بزه‏ديدگان در سياست جنايي اسلام و اسناد بين‏الملل، نشریه معرفت، شماره 134.
3. بجستانی، اعظم؛ 1372، سياست جنايی تقنينی ايران در زمينه مواد مخدر، رساله کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران.
4. بیگی، جمال و همکاران؛ 1392، سیاست جنایی پیشگیرانه ناظر بر جرایم منافی عفت در ایران، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، سال هشتم شماره 28.
5. توجهى، عبدالعلى؛ 1380، «جايگاه حمايت از بزه‏ديدگان در اسناد و كنوانسيون‏هاى بين‏المللى»، نشریه مجتمع آموزش عالى قم، شماره 9.
6. ———- ؛ 1378، «سياست جنايى حمايت از بزه‏ديدگان»، نشریه مجتمع آموزشى عالى قم، شماره 4.
7. ———؛ 1377، «جایگاه بزه‌دیده در سیاست جنایی ایران»،‌ پایان‌نامه‌ دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
8. ———– و توکل پور،محمد هادی؛ 1390، وجوه تمایز زنا و تجاوز به عنف با تأکید بر شیوه اثبات، مجله پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 34.
9. ———- و نجفی‌ ابرند‌ آبادی علی حسین، 1378، «بزه‌دیده‌شناسی‌ و مشکل بزه‌دیدگی‌های‌ گزارش‌ نشده»،‌ فصلنامة مـدرس علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌ مدرس،‌ دورة سوم، شماره 4.
10. تهرانی اسدپور، علیرضا، 1384، بررسی حقوق و آزادی های بنیادین زنان در کنوانسیون رفع تمام اشکال تبعیض علیه زنان مرکز حقوق بشر سازمان ملل متحد، مجله حقوق اساسی، شماره 5.
11. جعفري، عباس؛ 1385، بررسی حق حریم خصوص ی. مجله تعالی حقو ق، سال اول، شماره 2.
12. چلبی، ارژنگ؛ 1390، تحلیل حقوقی – جرم شناختی تجاوز به عنف، مجله آموزه های حقوق کیفری، شماره 2.
13. حاجى ده‏آبادى، احمد؛ 1385، «از جبران خسارت بزه‏ديده توسط بزهكار…»، مجله فقه و حقوق، شماره 9.
14. حاجی تبار، فیروزجایی، حسین، 1393، جایگاه جایگزین های حبس در نظام عدالت کیفری ایران (حال و آینده)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد اسلامی.
15. حسنی، محمد، 1388، کنکاشی پیرامون فساد از منظر فقه، فصلنامه کتاب زنان، شماره 18.
16. حبیب زاده ، محمد جعفر و همکاران؛ 1383، خشونت و نظام عدالت کیفری، مجلۀ اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 12.
17. حسین‌ نجفی‌ ابرندآبادی و سوسن خـطاطان، مجله قـضایی و حـقوقی دادگستری، شماره 3.
18. خزانی، منوچهر؛ 1365، سیستم قانونی بودن و سیستم موقعیت داشتن تعقیب کیفری، نشریه دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره 20 .
19. رستمی، ولی؛ 1382، سیاست جنایی مشارکتی در جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه تهران.
20. رمضانی، میریاسین و علیزاده، اکبر؛ 1392، سیاست جنایی، ابزارها، مقامات و مراجع دخیل در سیاست جنایی قضایی، مجله کارآگاه، سال هفتم شماره 25.
21. روزنامه اعتماد، شماره 2422، مورخ 1391/3/30.
22. روزنامه ایران، شماره 5467، 31/6/1392.
23. زاده اشکلک، علی؛ 1383، سیاست جنایی قضایی جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
24. زینالی، حمزه؛ 1383، اثرات فقدان حمایت کیفری مناسب از زنان بر بزه دیدگی آن ها، مجله رفاه اجتماعی، شماره 13.
25. ——-؛ 1381، «نوآوری‌های در قانون‌ حمایت‌ از کودکان و نوجوانان» و چالش‌های‌ فراروی‌ آن، مـجلة‌ علمی‌ و پژوهشی رفاه اجتماعی، دانشگاه‌ علوم بهزیستی و توانبخشی، سال دوم، شماره 7.
26. شریفی، مهرداد، 1394، بزه دیده شناسی زنان و اثرات فقدان حمایت کیفری مناسب بر بزه دیدگی آنها، همایش ملی هزاره سوم و علوم انسانی، شیراز.
27. شـهابى، فرهاد، 1376، ديپلماسى پيشگيرانه در سازمان ‌‌ملل‌، مجله سياست خارجى، سال يازدهم،شماره 4.
28. شیرودی، مرتضی، 1385، اشتغال زنان در اسناد بین المللی حقوق بشر و جمهوری اسلامی، مجله مباحث بانوان شیعه، شماره 9.
29. ضیاء الدین صبوری و همکاران، چالش های نهاد زنان ملل متحد در ایجاد صلح پایدار، مجله پژوهش های روابط بین الملل، 1391، شماره 5.
30. عظیم زاده اردبیلی، فائزه و حسابی، ساره؛ 1390، سیاست جنایی و تطور مفهومی آن، مجله تعالی حقوق، سال چهارم، شماره 15.
31. عظیم زاده، شادی؛ 1384، پویایی جلوه های سیاست جنائی در حمایت از زنان بزه دیده خشونت، مجله حقوقی دادگستری، شماره 52 و 53.
32. فتحی، حبیب ا…، 1388، مسئولیت کیفری اطفال با رویکردی به لایحه قانون مجازات اسلامی، حقوق اسلامی، سال ششم، شماره 21.
33. فرجیها، محمد و آذری،هاجر؛ 1390، حمایت کیفری از زنان قربانی تجاوز به عنف در حقوق ایران، مجله رفاه اجتماعی، شماره40.
34. فردین خرازی، حقوق زنان و سازمان ملل متحد، مجله راهبرد، 1386، شماره 43.
35. قماشی، سعید؛ 1390، كرامت انساني راهبرد نوين سياست جنايي، مجله آموزه های حقوق کیفری، شماره1.
36. قناد، فاطمه، 1391، نقش پلیس زن در پیشگیری از جرایم علیه زنان و کودکان، شماره 56.
37. کاتبی، مصطفی؛ 1385، بررسی ماده 642 قانون مجازات اسلامی تحت عنوان حمایت کیفری از حقوق زن (ترک انفاق)، مجله گواه، شماره 6 و 7.
38. کاشانی مهر، علی اکبر؛ 1371، سياست جنايی ايران در قبال بزهکاری کودکان و نوجوانان، پايان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه شهيد بهشتی.
39. لواسور، ژرژ؛ 1372، سیاست جنایی، ترجمه علی حسین ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 11 و 12.
40. مرتضوی، نسرین؛ 1375، «جایگاه بزه‌دیده در قلمرو سیاست جنایی ایران»، پایـان‌نامه کـارشناسی ارشـد حقوق‌ و جزا و جرم‌شناسی، مجتمع‌ آموزش‌ عالی قم.
41. معظمی، شهلا؛ 1383، بررسی جرم شناختی جرائم زنان. در مجموعه مقالات علوم جنایی، تهران، سمت.
42. موذن زادگان، حسنعلی و تدین، عباس؛ 1393، زن در آیین دادرسی کیفری ایران و فرانسه، پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره 6.
43. موسوى بجنوردى، محمّد،بی تا، تعارض و تعامل بين‌ فقه‌ و حقوق بشر، مجله فرزانه، شماره 8.
44. مهرا، نسرین؛ 1384، زن و حقوق کـیفری، مجموعه مـقالات، نتایج کـار گروهها و اسناد‌ نخستین‌ همایش‌ بین‌المللی زن و حـقوق کـیفری؛گذشته، حال، آینده، تهران، انـتشارات‌ سلسبیل.
45. میزگرد پلیس و امنیت عمومی، 1379، با شرکت آقایان دکتر نقیب زاده، اردبیلی، نجفی ابراندآبادی، نشریه امنیت، وزارت کشور، شماره 15 و 16.
46. میکاییلی، نیلوفر و سرخی احمدی، فاطمه، 1385، پژوهشی‌ درباره خشونت عـلیه زنان، تهران: همایش زنـان و آسـیب‌های اجتماعی.
47. نجفی دولت آباد، شهلا و همکاران؛ 1386، علایم فیزیکی ناشی از خشونت علیه زنان و شدت آن در زنان مراجعه کننده به مرکز پزشکی قانونی تهران در سال1382، مجله پزشکی قانونی، شماره 45.
48. ویانو، امیلیو؛ 1376، «بزه‌دیده‌شناسی»، تـرجمة نـسرین مهرا، مجلة تحقیقات حقوقی دانشکدة حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره ‌‌20ـ19.
49. هاشمی، حمید، 1388، حجاب و عفاف، نقدی بر ماده 638 قانون مجازات اسلامی در جرم انگاری بد حجابی، مجله زنان.

ج) منابع عربی
1. ابن منظور، ابوالفضل جمال الدين محمد بن مکرم؛ 1408ق.، لسان العرب، ج6، بيروت، دار الاحيا التراث العربی.
2. طباطبائی،سید محمد حـسین؛ 1982م.،المیزان فـی تفسیر القرآن؛ ج2، بیروت: موسسة الاعلمی‌ للمطبوعات.
3. طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی، 1398ق، المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، بتحقیق محمد تقی کشفی، تهران، مرتضویه.
4. موسوى خمينى، روح اللّه، بی تا، تحرير الوسيله، ج2، قم، دارالعلم.
5. نجفی، شیخ محمد حسن، 1981م، جواهر الکلام، ج42، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

د) منابع لاتین

1. Fattah, Ezzat, 1991, Understanding criminal victimization, Macmilan Press, Canada.
2. ———-, 1989, The plight of crime victims in Modern Society, Macmillan Press, Canada.
3. Filizzola, Gina, 1995,Victimes et Victimology(Presses Universitaires de France.
4. Henderson, Sheila, 1997, Service provision to Women Experiencing Domestic violence in scotland, The Scottish office central Research unir.
5. Henting, H. V., 1998, The criminal and victim, yale university Press, U.S.A.
6. Matthew, B, Robinson, D, 1998, Revictimization, british Journal of criminology, vol 38, No 1, Winter.