بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و انسجام خانوادگی

هدف پژوهش بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و انسجام خانوادگی می باشد

بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و انسجام خانوادگی زنان

چکیده

هدف از این پژوهش، بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و انسجام خانوادگی زنان شهرستان ——- می باشد. روش پژوهش از نوع همبستگی می باشد. جامعه ی آماری کلیه ی زنان خانواده های شهرستان ——- در سال 96-95 می‌باشد. حجم نمونه در این پژوهش شامل 50 نفر از زنان خانواده های شهرستان ——- می باشد که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان داد که بين جهت گیری مذهبی و انسجام خانواده شهرستان ——-، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت مثبت وجود دارد و فرض تحقیق تایید می‌شود. بين بعد اعتقادی و انسجام خانواده ، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت مثبت وجود دارد و فرض تحقیق تایید می‌شود. بين بعد تجربه‌ای و انسجام خانواده ، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت مثبت وجود دارد و فرض تحقیق تایید می‌شود. بين بعد پیامدی و انسجام خانواده ، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد و فرض تحقیق تایید نمی‌شود. بين بعد مناسکی و انسجام خانواده ، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد و فرض تحقیق تایید نمی‌شود.
کلمات کلیدی: نگرش مذهبی، انسجام خانوادگی

بیان مسئله

نياز انسان به دين قدمتي به عمر تاريخ دارد. زيرا بشر از همان آغاز زندگي خود به حامي مقتدر و تكيه گاهي نيرومند احساس نياز مي­كرده است. موضوع دين، مورد بحث محققان پيشگامي همچون جيمز ، فرويد ، يونگ و ديگران بوده است و پس از آن انديشمنداني نظير آلپورت به تبيين مذهب پرداخته اند.
مذهب مي تواند به عنوان يك اصل وحدت بخش و يك نيروي عظيم براي سلامت روان مفيد و كمك كننده باشد. اعتقادات افراد مذهبي به آنان در مقابله با فشار رواني كمك مي كند. اعتقادات و رفتارهايي مانند توكل به خدا، صبر و انجام رفتارهای مذهبی همچون دعا، نماز، روزه و … مي­تواند از طريق ايجاد اميد و تشويق به نگرش هاي مثبت موجب آرامش دروني فرد شود. كساني كه از اعتقادات مذهبي قوي تري برخوردارند نسبت به مقابله با فشارهاي رواني، شخصي، تحصيلي و … از نيروي بيشتري برخوردارند و كمتر دچار بيماري مي شوند و در واقع از سلامت روان بالاتري برخوردارند . نتايج پژوهش ها نشان می­دهد بيماراني كه اعتقادات مذهبي قوي تري دارند و در زندگي روزانه خود از روش هاي مقابله اي مثبت مانند عفو، بخشش، جستجو براي ارتباط معنوي با خدا، دوستي با افراد مذهبي، دريافت حمايت معنوي– اجتماعي، اميد داشتن ، شناخت خدا به عنوان خيرخواه و مهربان استفاده مي كنند، سريع تر بهبود مي يابند و سلامت روان بالاتري دارند. افسردگي و اضطراب كمتري دارند و سريع تر بهبود مي يابند.
همانطور که مطرح شد آلپورت یکی از نظریه پردازان در زمینه مذهب و کارکردهای آن بود. وی دو نوع جهت­گیری نسبت به دین را مطرح نمود. جهت گیري درونی و جهت­گیري بیرونی مذهبی. به نظر آلپورت و راس، شخصی که جهت گیري مذهبی درونی دارد با مذهبش زندگی می­کند اما شخصی که جهت گیري مذهبی بیرونی دارد، از مذهبش استفاده می­کند. اشخاصی که جهت­گیري درونی دارند، انگیزه هاي اصلی خود را در مذهب می یابند. چنین اشخاصی شخصیت­شان با مذهب­شان یکی می­شود. در حالی که افراد با جهت­گیري بیرونی براي رسیدن به اهدافی دیگر به سمت مذهب می­روند؛ به عبارت دیگر چنین اشخاصی به سمت خداوند می روند بدون اینکه از خود روي بگردانند. براساس نظریه آلپورت مذهب درونی ، مذهبی فراگیر و داراي اصول سازمان یافته و درونی شده است، در حالی که مذهب برونی، خارجی و ابزاري است که براي ارضاي نیازهاي فردي از قبیل مقام و امنیت مورد استفاده قرار می­گیرد. منظور آلپورت از جهت­گیري مذهبی درونی عبارت است از تعهد انگیزش فراگیر که غایت و هدف است نه وسیله اي براي دستیابی به اهداف فردي(محمدی، 1392)
جهت گیری مذهبی در واقع نگرش، نظام داری از باورها و اعمال مربوطه به امور مقدس است . نگرش و باور دینی امری نیست که گوشه ای از وجود آدمی را پر کند و سایر گوشه ها را خالی بگذارد ایمان و باور دینی زمانی خود را نمایان می سازد که سراسر زندگی بشر حضور داشته باشد .به عبارت دیگر معنویت حضوری همه جانبه در زندگی فردی و اجتماعی دارد (پورشهریاری وهمکاران ،1387).
خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می‌گیرد دارای اهمیت شایان توجهی است. اولین تأثیرات محیطی که فرد دریافت می‌کند از محیط خانواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیطها می‌تواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد. خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد. خانواده نخستین نهاد جامعه‌پذیری کودک و یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده شکل‌گیری شخصیت است؛ خانواده ارزش‌ها را انتقال می‌دهد، اخلاق را بهبود می‌بخشد و رفتار را اصلاح می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مشکلات در انسجام خانواده با رفتار ضد اجتماعی، پرخاشگری و اعتیاد در نوجوانان ارتباط دارد. انسجام خانواده به چگونگی روابط اعضای خانواده، تعامل و حفظ روابط، چگونگی تصمیم‌گیری‌ها و حل مشکلات اعضای خانواده مربوط می‌شود (سیلبورن و همکاران، 2006).
در تعریف انجام خانواده باید گفت که پیوندهای عاطفی که اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند شامل چهار بعد بی علاقگی، فاصله، وابستگی و به هم پیوستگی شدید می‌باشد (رضایی،1390)
مراد از انسجام خانواده، احساس همبستگی، پیوند و تعهد عاطفی است که اعضای یک خانواده نسبت به همدیگر دارند (اولسون، 1999). لینگرن (2003) انسجام را به صورت احساس نزدیکی عاطفی با دیگر افراد خانواده تعریف می‌کند. از نظر او دو کیفیت مربوط به انسجام در خانواده، مشتمل بر تعهد و وقت گذارندن با هم است. منظور از تعهد، میل به صرف وقت و انرژی در فعالیتهای خانواده و همچنین ممانعت از تأثیر منفی عواملی چون مسائل شغلی در آن می‌باشد. بُعد دیگر انسجام از نظر لینگرن (2003) وقت گذاشتن و با هم بودن در بین اعضای خانواده است. خانواده‌های که در این زمینه قوی هستند، بطور مرتب برنامه‌ها و زمان‌های برای فعالیت گروهی در نظر می‌گیرند.

فهرست مطالب

فصل اول :کلیات پژوهش 1
1-1-مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 5
1-4-فرضیه های تحقیق: 6
1-4-1-فرضیه اصلی: 6
1-4-2-فرضیه های فرعی: 6
1-5-اهداف تحقيق: 6
1-5-1-هدف اصلی: 6
1-5-2-اهداف فرعی: 7
1-6-تعریف مفهومی و عملیاتی 7
فصل دوم: پیشینه پژوهش 8
الف)پیشینهی نظری 9
2-1-مفهوم نگرش مذهبی 9
2-2-تعاريف مذهب (دين) ودينداري 10
2-3-مفهوم پرورش مذهب: 11
2-4-مذهب و درك عاطفي 12
2-5-انگيزش مذهبي: 13
2-6-صفات مذهبي: 13
2-7-اعتقادات مذهبي: 14
2-8-مذهب عاملي براي حركت عملي 14
2-9-مذهب عاملي براي تعذيه عواطف انساني 15
2-10-مذهب عاملی برای احیای روح وظیفه شناسی 16
2-11-آثار ایمان به خدا 16
2-12-عوامل دلهره: 17
2-13-نشانه‌هایی از انسان دارای مذهب 18
2-14-مذهب حس چهارم روح انسان 19
2-15-ارزش دين 20
2-16-انگيزه گرايش مذهب 20
2-17-دين از نظر علماي انسان و تشيع: 21
2-18-دیدگاه‌ها در باره نگرش مذهبی و دین 27
2-19-نگرش مذهبی از دیدگاه برخی از روانشناسان: 27
2-20-جهت گیری مذهبی از دیدگاه اسلام: 31
2-21-نقش خانواده با اتکا بر جهت گیری مذهبی 32
2-22-رویکردهای مرتبط 34
2-23-انسجام خانواده 36
2-24-کارکردهای خانواده 41
2-25-خانواده کارآمد 44
2-26-خانواده ناکارآمد 52
2-27-مدل‌های ارزیابی خانواده 55
2-28-تکامل و تحول خانواده 63
2-29-فرض‌های بنیادی الگوی مک مستر 64
2-30-مدل فرآیند کارکرد خانواده 66
2-31-رویکرد ساختاری در ارزیابی خانواده‌ها 66
2-32-الگوی منحنی اولسون 66
2-33-کارکرد خانواده از دید معرفت‌شناسی حلقوی 67
ب) پیشینه 71
فصل سوم :روش پژوهش 74
3-1-روش پژوهش 75
3-2-جامعه آماری: 75
3-3- نمونه و روش نمونه گیری: 75
3-4-ابزار پژوهش : 75
3-4-1-پرسشنامه نگرش های مذهبی: 75
3-4-2-پرسشنامه استاندارد انسجام خانواده 77
3-5- روش هاي تجزيه و تحليل داده‌ها: 79
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 80
4-1. آمار توصیفی 81
4-2. آمار استنباطی 87
فصل پنجم: نتیجه گیری 95
5-1-نتایج فرضیه های تحقیق: 96
5-2-تببین نتایج پژوهش 97
5-3-پيشنهادهاي پژوهش: 98
5-4-محدوديت هاي پژوهش: 98
منابع: 99

منابع

1. نهج‌البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران، آموزش و انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲
2. احمدی ابهری، علی، اندیشه و رفتار، مقاله نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‌ها، ضمیمه ش ۹ و۱۰، تهران، انستیتو روان‌پزشکی، ۱۳۷۶، ص ۴۰ ـ ۵۷.
3. امام خمینی(ره)، آداب الصلوه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۷۰.
4. آزموده، پیمان و همکاران، «نقش دین در زندگی»، روان‌شناسی، ش۴۱، ۱۳۸۶.ص ۲۵ ـ ۴۰.
5. بی‌‌ریا، ناصر و همکاران، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۵.
6. پناهی ،علی احمد ،آرامش در پرتو نیایش، قم موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی،۱۳۸۴
7. حرّ عاملی، محمدبن حسن، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۱۲ ق.
8. حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، قم، بی‌نا، ۱۳۷۶
9. حیدری، مجتبی، دینداری و رضامندی خانوادگی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌قدس‌سره ، ۱۳۸۵.
10. خوانساری، جمال‌الدین محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم، (تألیف تمیمی آمدی)، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳.
11. دوان شولتز، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران، ویرایش، ۱۳۸۴.
12. دیلمی، حسن‌بن محمد، ارشاد القلوب، قم، شریف‌رضی، ۱۴۱۲ق.
13. سالاری‌فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۶.
14. شاملو، سعید، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت، تهران، رشد، ۱۳۷۴.
15. شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌قدس‌سره ، ۱۳۸۳.
16. شجاعیان،‌رضا، «ارتباط دعا با سلامت روانی»، اندیشه و رفتار، ش ۳، ۱۳۸۱. ص ۵۸ ـ ۷۰.
17. طباطبایی، سیدمحمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۳.
18. طبرسی، فضل‌بن حسن، مکارم الاخلاق، تهران، دار الکتب الاسلامی، ۱۳۷۶هـ.ق.
19. غباری بناب، باقر، «باورهای مذهبی و اثرات آنها در بهداشت روان»، اندیشه و رفتار، ش۴، ۱۳۷۴، ص ۴۰ ـ ۵۸.
20. فونتانا، دیوید، روان‌شناسی دین و معنویت، ترجمه ساوار، تهران، ادیان، ۱۳۸۵.
21. کارل ،الکسیس، نیایش، ترجمه علی شریعتی ،تهران، الهام ،۱۳۷۷.
22. کارنگی، دیل، آیین زندگی، ترجمه ریحانه سیف، تهران، پیمان، ۱۳۸۰.
23. متقی هندی، حسام‌الدین، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ق.
24. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
25. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰.
26. ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا، اسرار الصلوه، بی‌جا، پیام آزادی، ۱۳۶۵.
27. مهکام، رضا، خانه‌گریزی دختران، قم، مرکز پژوهش اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۳.
28. میراحمدی‌زاده، علیرضا و همکاران، «رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن»، اندیشه و رفتار، ش ۳۲، ۱۳۸۲.
29. نوری طبرسی، میرزاحسین، مستدرک الوسایل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۸ ق.
30. نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، نقش دین در بهداشت روان، تهران، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۲.
31. واعظی‌نژاد، حسین، طهارت روح: نماز و عبادت در آثار شهید مطهری، تهران، ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۱.
32. هاپ واکر، ل، «دین به زندگی معنا می‌بخشد»، ترجمه اعظم پویا، نقد و نظر، سال هشتم، ش ۱و۲، خرداد ۱۳۸۲. ص ۱۲۰ ـ ۱۴۵
33. هرگِنهان، بی.آر، مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری، ترجمه علی‌اکبر سیف، تهران، دوران، ۱۳۷۷.
34. یونگ، کارل گوستاو، روان‌شناسی و دین، ترجمه فؤاد روحانی، تهران، شرکت نشر کتاب‌های جیبی، ۱۳۷۰.