بررسی رابطه بین هوش اجتماعی و خلاقیت در دانش آموزان

هدف پژوهش، بررسی رابطه بین هوش اجتماعی و خلاقیت در دانش آموزان پایه نهم می باشد. تحقيق موجود، به روش همبستگی است، و پژوهش در شرايط طبيعي انجام پذیرفته است.

بررسی رابطه بین هوش اجتماعی و خلاقیت در دانش آموزان

چکیده

هدف از این پژوهش، بررسی رابطه بین هوش اجتماعی و خلاقیت در دانش آموزان پایه نهم می باشد. تحقيق موجود، به روش همبستگی است، و پژوهش در شرايط طبيعي انجام پذیرفته و پژوهشگر از انجام هر گونه دستكاري و كنترل خودداري نموده است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پایه نهم در سال تحصیلی 96-1395 است که تعداد آنها 242 نفر می باشد که حجم نمونه با توجه به جدول مورگان 80 نفر تعیین شد. یافته های پژوهش نشان داد که بين هوش اجتماعی و خلاقیت دانش آموزان ، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار وجود ندارد، بين بعد پردازش اطلاعات اجتماعی و خلاقیت دانش آموزان، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و مثبت وجود دارد، بين بعد آگاهی اجتماعی و خلاقیت دانش آموزان، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت منفی وجود دارد، بين بعد مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت دانش آموزان، در سطح معنی داری 05/0 رابطه معنی دار و به صورت منفی وجود دارد .
کلمات کلیدی: هوش اجتماعی، خلاقیت، دانش آموزان

مقدمه

روانشناسان معتقدند انسان نه یک نوع هوش بلکه انواع مختلف هوش دارد. هوش عاطفی، هوش ارتباطی، هوش اجتماعی وهوش ریاضی و … ادوارد تورندایک، روانشناس دانشگاه کلمبیا و نخستین کسی که مفهوم هوش اجتماعی را طرح نمود، در مقاله‌ای که به سال 1920 در مجلة ماهانة هارپر به چاپ رساند، چنین نوشت: هوش اجتماعی به طور مکرر در مهد کودک‌ها، زمین بازی، سربازخانه‌ها، کارخانجات و سالن‌های حراج خودنمایی می‌کند، اما در شرایط رسمی و استاندارد آزمایشگاهی نمی‌توان آن را یافت. تورندایک اشاره می‌کند که هوش اجتماعی برای موفقیت در بسیاری از عرصه‌ها، بویژه رهبری، اهمیت حیاتی دارد. دیوید وکسلر، روانشناس توانایی که پر استفاده ترین معیار سنجش بهره هوشی تا به امروز را ایجاد نموده هوش اجتماعی را رد نموده و آن را همان هوش عمومی می‌داند که در موقعیت‌های اجتماعی به کار گرفته می‌شود. تمام عواطف، اجتماعی هستند. نمی‌توان پیدایش یک احساس را از دنیای روابط انسانی مجزا دانست- تبادلات اجتماعی ما موجب برانگیخته شدن احساساتمان می‌گردند(ساداتی، 1389).
زندگی پیچیده امروزی ، هرلحظه در حال نوشدن است و خلاقیت و نوآوری، ضرورت استمرار زندگی فعال ؛ انسان برای خلق نشاط و پویایی در زندگی نیازمند نوآوری و ابتکار است تا انگیزه تنوع طلبی خود را ارضاکند . جامعه انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی به تحول و نوآوری نیاز دارد و امروز شعار ((نابودی در انتظار شماست مگر این که خلاق و نوآور باشید )) در پیش روی مدیران همه سازمان ها قرار دارد اما مسئولیت سازمان های آموزشی به خصوص آموزش و پرورش که وظیفه تعلیم و تربیت فرزندان و آینده سازان جامعه را برعهده دارد، صبغه ای دیگر به خود می گیرد.از این رو سازمان های آموزشی از یک سو وظیفه فراهم آوردن زمینه رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری و استفاده صحیح و جهت دار از استعدادها و توانایی های افراد را برعهده دارند که این خود زمینه ساز توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه است و از سوی دیگر برای پویایی خود نیازمند پرورش و بهره مندی از خلاقیت و نوآوری در سطوح سازمانی می باشند(رجبی پور، 1390)

بیان مسئله

در اين تعريف مفهوم “نو” محور اصلي تعريف را در بر مي گيرد و با توجه به آن، براي ديگران توقع و انتظار ايجاد مي شود. اما بايد دانست كه ممكن است يك راه حل، يك فكر و يا يك مفهوم براي ديگران جديد نباشد و ليكن براي خود شخص خلاق، جديد و نو باشد. پس جديد بودن نسبت به خود شخص مهم است نه نسبت به ديگران.با اين بيان معلوم مي شود كه همه انسانها بنا به اصل تفاوت هاي فردي كه دارند، داراي خلاقيت و نوآوري هستند و نبايد تصور كرد كه خلاقيت منحصر به افراد تيزهوش و با استعداد است. فقط مهم شكوفايي اين استعدادهاست. اين از حكمت خداوند است كه همه افراد بتوانند در يك رشته داراي خلاقيت باشند و هركدام از طريقي به جامعه بشري خدمت نمايند(رضایی، 1391).
خلاقيت مقدمه ظهور استعدادها و ذوق‌هاست و باب آن براي همه بشر باز است، مهم شناختن خود و حركت به سمت اين دريچه است. خلاقيت را مي توان ديدن چيزها از يك منظرغيرمعمولي و نو، توجه به مسائل از زاويه اي كه هيچ كس ديگر نمي بيند و سپس ارائه رهيافت هاي جديد، غيرمعمولي و اثر بخش دانست. از تعريف بالا معلوم مي شود كه در مورد مفهوم خلاقيت توافق عمومي وجود ندارد. خلاقيت را مي توان توليد انديشه، راهكار و مفاهيم غيرمعمول دانست كه از ديدن، الهام گرفتن و تشابه سازي مخصوص حاصل مي شود. ممكن است نتيجه اي منفي و يا مثبت داشته باشد حتي سرودن يك بيت شعر بي همتا(محمدی، 1390).
نگاهی به زندگی انسان‌ها نشان می‌دهد که تنها بهره هوشی نشان دهنده موفقیت فرد در زندگی نیست، در واقع بهره هوشی (IQ) نمی‌تواند پیش بینی کند که فرد در فراز و نشیب‌های زندگی چه واکنشی نشان می‌دهد، در مقاطع مختلف چگونه تصمیم گیری می‌کند، اطلاعات اجتماعی او در چه حدی است و به طور کلی نمی‌توان گفت بهره‌ی هوشی بالا تضمین کننده موفقیت، رفاه، موقعیت اجتماعی مناسب و احساس رضایت فرد از زندگی است. موفقیت در زندگی بسته به این است که فرد بتواند به تجارب هیجانی خود و دیگران بیاندیشد و متقابلاً قادر باشد به استدلال‌هایی که عقل در مورد یک شخص یا یک موقعیت ترسیم می‌کند پاسخ‌های هیجانی سازش یافته‌ای بدهد. افراد در این مهارت‌ها با هم متفاوتند به عبارت دیگر افراد در توانایی تشخیص احساسات خود و دیگران و نظم بخشیدن به آن‌ها با هم تفاوت دارند. این توانایی‌ها در چارچوبی به نام ”هوش اجتماعی ” سازمان یافته‌اند. همه افراد دارای ترکیبی از هوش و عاطفه هستند و داشتن احساسات و هیجان در انسان او را به موجودی هیجانی تبدیل کرده است. هوش اجتماعی توانایی ارزیابی و مهارت در کنترل، تنظیم و ابراز هیجانات مربوط به خود و دیگران و بهره برداری از هیجان در مسئله گشایی است (مایر و سالووی، 2000). با بررسی پیشینه، دو مدل نظری درباره‌ی مفهوم هوش اجتماعی قابل تشخیص است. مدل شایستگی (توانایی)، که آن را یک توانایی ذهنی محض در نظر می‌گیرد و مدل ترکیبی که هوش اجتماعی را متشکل از توانایی‌های ذهنی همراه با برخی ویژگی‌های شخصی همانندبهزیستی وخوش بینی مطرح می‌کند(براون، 2004 به نقل ازکرامتی، 1388).
افراد دارای هوش اجتماعی بالا در داشتن رضایت بیشتر از زندگی، بهره مندی از محیط خانوادگی، شریک شدن در احساسات اطرافیان، نسبت به دیگران متفاوتند و معمولاً افرادی منظم، خونگرم، موفق، با انگیزه و خوش بین هستند. (مایر 2000، به نقل از جهانیان 1389).

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات پژوهش 1
1-1-مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 3
1-3- ضرورت تحقیق وپژوهش 4
1-4- اهداف پژوهش 6
1-4-1- هدف اصلی 6
1-4-2- هدف‌های فرعی 6
1-5- فرضیه‌های پژوهش 6
1-5-1- فرضیه اصلی 6
1-5-2- فرضیه‌های فرعی 7
1-6- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها 7
1-6-1- متغیرهای پژوهش 7
1-6-2- تعاریف مفهومی متغیرهای پژوهش 7
1-6-3- تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش 8
فصل دوم: پیشینه پژوهش 9
الف) مبانی نظری 9
مقدمه 10
تاریخچه پیدایش هوش اجتماعی: 10
هوش اجتماعی چیست؟ 11
رابطه رفتار و هوش اجتماعی: 13
عملکرد ذهن هیجانی در مقابل ذهن خردگرا: 15
تفاوت هوش اجتماعی و هوش: 16
نظریه های مختلف درباره هوش اجتماعی 18
هوش اجتماعی و مدیریت بازار: 19
راههای افزایش میزان هوش اجتماعی: 19
پنج توانایی اصلی در هوش اجتماعی: 20
مفهوم وجایگاه خلاقیت ونوآوری 22
تفاوت خلاقیت و نوآوری 23
فرآیند خلاقیت و نوآوری 25
تکنیک های خلاقیت و نوآوری 26
شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری 27
ویژگی های افراد خلاق 28
تفکر خلاق 30
ویژگی های افراد خلاق و نوآور 32
مراحل تفکر خلاق 34
پرورش خلاقیت 35
تقویت عناصر انگیزشی خلاقیت 37
نقش معلم در پرورش خلاقیت 37
چگونه تفکر خلاق را در خود و دیگران پرورش دهیم؟ 38
موانع خلاقیت کدامند؟ 39
ب) پیشینه پژوهشی 42
فصل سوم: روش تحقیق 44
مقدمه: 45
روش پژوهش: 45
جامعه آماری: 45
نمونه و روش نمونه گیری: 45
ابزار پژوهش: 45
مقیاس هوش اجتماعی ترومسو 45
روش نمره گذاری و تفسیر 46
روایی و پایایی 47
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و روش‌های آماری: 48
روش‌های آماري توصيفي: 48
روش‌های آماري استنباطي: 48
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 49
آمار توصیفی پاسخگویان 50
آمار استنباطی 52
فصل پنجم: نتیجه گیری 58
نتایج فرضیه های تحقیق: 59
پيشنهادهاي پژوهش: 59
محدوديت هاي پژوهش: 60
منابع: 61

منابع

1. اسکندری، افضل السادات، (1388). ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، مشهد, انتشارات آستان قدس رضوی شرکت به نشر.
2. انصاری جعفری، رقیه، (۱۳۷۶). بررسی رابطه راهبردهای یادگیری بر خلاقیت دانش‌آموزان رساله ارشد دانشگاه تهران.
3. آرلت، سعید خانیان، (۱۳۵۹). اثر روش رگبار ذهنی در پرورش خلاقیت رساله ارشد دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تهران.
4. آزاد، قاسم، (۱۳۸۵). آزمون سنجش خلاقیت تورنس.
5. آقایی، باقر، (1377). تغییر و نوآوری در آموزش و پرورش، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش. شماره ۱۴.
6. برونو، فرانکو، (۱۳۷۰). فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمه مهشید یاسائی و فرزانه طاهری (1370)، انتشارات طرح نو.
7. بنی جمالی، شکوه السادات و احدی، حسن، (۱۳۷۰). بهداشت روانی و عقب ماندگی ذهنی، انتشارات نشرنی.
8. بودو، آلن، (1997). خلاقیت در آموزشگاه، ترجمه علی‌خان‌زاده، انتشارات سهامی چهره، چاپ اول تهران ۱۳۵۸.
9. بیلر، رابرت، (2005). کاربرد «روان‌شناسی در آموزش» ترجمه پروین کدیور (۱۳۶۸)، نشر دانشگاهی.
10. پولادی ری شهری و گلستانه، (1387). خلاقیت و نوآوری، مجله دانش مدیریت شماره ۲۴.
11. پیاژه، ژان، (1990). «تربیت به کجا ره می‌سپارد؟» ترجمه، محمود منصور پریرخ (۱۳۶۹) دادستان انتشارات دانشگاه تهران.
12. پیرخائفی، محمود، (1387). بررسی عوامل درون مدرسه‌ای مؤثر بر خلاقیت دانش آموزان کلاس پنجم ابتدائی شهرستان زنجان.
13. ترزا، آمابلی، (1950). شکوفائی خلاقیت کودکان، ترجمه حسن قاسم زاده و پروین عظیمی. (۱۳۷۵)، نشر دنیای نو.
14. توران نژاد، ربابه، (۱۳۷۸). بررسی خودانگاری معلمان ابتدائی در باره توجه آنان نسبت به پذیرش خلاقیت.
15. تورنس، پال ‌ئی، (۱۳۷۵). استعدادها و مهارتهای خلاقیت و راههای پرورش آن، ترجمه حسن قاسم‌زاده، تهران, نشر دنیای نو چاپ دوم.
16. توکلی، تیمور، (1386). خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها، انتشارات ترمه، چاپ اول.
17. توکلی, محمود، (1385). روان‌شناسی کاربردی برای مدیران در خانة مدرسه و سازمان، تهران, انتشارات نشر ویرایش.
18. جویس، یروس. وویل، مارشال. وکالهون، امیلی، (۱۳۸۴). الکوهای تدریس ۲۰۰۴، ترجمه محمدرضا بهرنکی، انتشارات کمال تربیت.
19. حسینی، فرج‌الله، (1378). «محتوای درس و پرورش خلاقیت در دانش‌آموزان» مجله تکنولوژی آموزش شماره ۱.
20. خنیفر، محمد، (1382). «بررسی سه عامل خلاقیت، هوش و رشد اخلاقی در دو گروه از کودکان سال اول دبستان. رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
21. دافی، برنادت، (1990). تشویق خلاقیت و تخیل در کودکان، ترجمه مهشید یاسائی (۱۳۸۰)، انتشارات ققنوس.
22. دوبونو، ادوارد، (1999). خلاقیت کارآمد. ترجمه ملک دخت قاسمی نیک بخش (۱۳۸۷)، نشر اختران.
23. دهقانی، زهرا، (1388). «بررسی کاربرد هنر در سرگرمیهای خلاقه کودکان» رساله کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
24. دیوید، بوهم، (۱۳۸۱). در باره خلاقیت، ترجمه محمد علی حسین نژاد، نشر ساقی، چاپ اول،
25. روح‌اللهی، مهدی، (۱۳۷۲). بررسی تأثیر آموزشهای ویژه ارائه شده در دوره متوسطه بر خلاقیت دانش‌آموزان پایه سوم، رساله ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران.
26. روزگار، نعمت‌ا…، (1390). بررسی تحلیل محتوی کتب درس ریاضیات دوره ابتدائی در رابطه با رشد خلاقیت فراگیران رساله کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
27. زارع، علیرضا، (1391). خلاقیت مدیریت و نوآوری، فصلنامه خلاقیت و نوآوری شماره ۸ و ۹.
28. ساختمانیان، مجید، (۱۳۷۴). بررسی تأثیر آموزش و پرورش ویژه بر پرورش خلاقیت دانش‌آموزان در مقایسه با آموزش با روش سنتی، رساله ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
29. سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (۱۳۸۵). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگه.
30. سعیدی، علی، (۱۳۸۱). رابطه خلاقیت معلم با خلاقیت دانش‌آموزان پایه چهارم و پنجم دبستان در منطقه ۱۱ تهران رساله ارشد علوم طباطبائی.
31. سیف، علی اکبر. (۱۳۷۲). روانشناسی پرورشی، انتشارات آگاه تهران.
32. سیف هاشمی، فخرالسادات. (۱۳۸۲). بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی وخلاقیت مدیران مدارس متوسطه شهر اصفهان.
33. شکوهی نژاد، مرجان، (1388). خلاقیت در آموزش و پرورش، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش، شماره ۲۲.
34. صبحی قراملکی، ناصر، (۱۳۷۹). «خلاقیت و روشهای پرورش آن در کودکان» مجله تکنولوژی آموزش.
35. صمد آقایی، جلیل، (۱۳۷۸). سازمان‌های کارآفرینی، تهران, انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول.
36. عابدی، جمال، (۱۳۷۲). خلاقیت و شیوه‌های نو در اندازه‌گیری آن، مجله پژوهشهای روان‌شناختی شماره ۱ و ۲.
37. فرنودیان، فرج الله. محتوی بررسی و پژوهشی خلاقیت دانش آموزان، مجله رشد تکنولوژی، شماره ۵ و ۶.
38. قاسم نژاد، امیر. (1380). بررسی تطبیقی موانع شخصی خلاقیت از دیدگاه دبیران مرد و زن ناحیه ۲ شهر ارومیه.
39. کریمیان، شریعت، (1391). خلاقیت در دانش‌آموزان عادی و معلول رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران.
40. کمالی، افضل السادات. (1389). خلاقیت و رشد آن درسازمان، فصلنامه تحول اداری، دوره چهارم، شماره ۱۷.
41. لطفی، شیرین, (1389). «بررسی رابطه شیوه‌ نگرشهای فرزند پروری و خلاقیت» رساله ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
42. لعلی، علی، (۱۳۸۳). خلاقیت و نوآوری و نقش آن در تحقیق و توسعه فصلنامه خلاقیت و نوآوری شماره ۸ و ۹.
43. محمدنژاد، افسانه، (1391). بررسی رابطه منبع کنترل و خلاقیت در دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا.
44. محمدی، یوسف، (1391). بررسی تطبیق پرسشها و تکالیف درسی پایه سوم ابتدائی با عوامل خلاقیت از نظر گیلفورد رساله ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
45. معدن دارو کاکیا، حسین، (1387). همبستگی قدرت خلاقیت با میزان رضامندی شغلی مشاوران مدارس متوسطه شهر تهران رساله ارشد دانشگاه تهران.
46. مقامی، حمیدرضا، (۱۳۸۳). تأثیر روش آموزش مسئله محور بر افزایش خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر پایه سوم شهرستان دلیجان، رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
47. میارصادقی، زهرا، (۱۳۸۳). تأثیر فعالیتهای فردی در پرورش خلاقیت کودکان آمادگی منطقه ۱۰ شهر تهران رساله ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
48. میرافضل، فاطمه، (۱۳۷۱). نقش معلم در پرورش خلاقیت، مجله استعدادهای درخشان شماره ۳.
49. میرکمالی، خورشیدی (1387)، عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت دانش آموزان دوره ابتدایی استان گیلان از نظر مدیران، معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت، پایان نامه کارشناسی پیام نور گیلان
50. ولی نژاد، یدالله. (۱۳۸۱). بررسی رابطه بین خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم نظری استان آذربایجان غربی.
51. هارتلی بروئر،‌ الیزابت. (2005). ایجاد انگیزه در کودکان، مترجم احمد ناهیدی (1384)، انتشارات جوانه رشد.
52. هاشمی، حاجیه. (۱۳۸۳). بررسی عوامل درون مدرسه‌ای مرتبط با ابتکار و خلاقیت دانش آموزان پا یه پنجم منطقه سردرود.
53. هلیگارد، ارنست. (2001). زمینه روانشناسی، جلد دوم، مترجم محمد نقی براهنی و دیگران (1381)، انتشارات رشد.

54. Plucker, J., & Renzulli, J. S. (1999). Psychometric approaches to the study of human creativity. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of creativity (pp. 35–60). New York: Cambridge University Press.
55. Jump up ^ Hayes, J. R. (1989). Cognitive processes in creativity. In J. A. Glover, R. R. Ronning, & C. R. Reynolds (Eds.), Handbook of creativity (pp. 135–145). New York: Plenum.
56. ^ Jump up to: a b Sternberg, R. J. (1996). Successful Intelligence. NewYork: Simon & Schuster.
57. ^ Jump up to: a b Sternberg, R. J., & O’Hara, L. A. (1999). Creativity and intelligence. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of creativity (pp. 251–272). Cambridge, MA: Cambridge University Press.
58. Jump up ^ Gardner, H. (1993). Creating minds. New York: Basic Books.
59. Jump up ^ Sternberg, R. J., Kaufman, J. C., & Grigorenko, E. L. (2008). Applied intelligence. Cambridge: Cambridge University Press.
60. Jump up ^ Kaufman, J. C.; Kaufman, S. B.; Lichtenberger, E. O. (2011). “Finding creativity on intelligence tests via divergent production”. Canadian Journal of School Psychology. 26: 83–106.