بررسی تطبیقی روش تدریس حل مسئله ریاضی در ایران و ژاپن و ارائه راهکار مناسب

هدف این پژوهش بررسی تطبیقی روش تدریس حل مساله در ایران و ژاپن است.

بررسی تطبیقی روش تدریس حل مسئله ریاضی در ایران و ژاپن و ارائه راهکار مناسب

چکیده:

امروزه بهره‌گيري از فرايند حل مسئله يكي از ايده‌هاي مهم در ياددهي ـ يادگيري رياضي محسوب مي‌شود، تا جايي كه برخي آن را قلب آموزش رياضي مي‌دانند. در حالي كه شواهد حاكي از آن است كه حل مسئله در آموزش رياضي كشورمان ايران به شكل مناسب مورد توجه قرار نگرفته است. هدف از تحقيق حاضر مطالعه تطبيقي برنامه‌هاي درسي و فعاليت‌هاي كلاسي كشور ژاپن با بهره‌گيري از فرايند حل مسئله و مقايسه آن با ايران است تا بتوان با نگرشي جامع به رويكرد اين كشور به موضوع حل مسئله و با بهره‌گيري از چگونگي پرداختن به فعاليت‌هاي حل مسئله‌اي در برنامه‌هاي آموزشي آنها، كمكي به ايجاد زمينه لازم براي طراحي الگوي آموزشي حل مسئله‌اي در ايران كرد. دليل انتخاب كشور فوق، موفقيت دانش‌آموزان آنها در ارزيابي‌هاي بين‌المللي و پيشرو بودن اين كشورها در تحقيقات مرتبط با حل مسئله است. اين مطالعه از نوع پژوهش‌هاي توصيفي ـ تحليلي است و با روش تطبيقي به كمك الگوي بردي صورت گرفته است. در اين پژوهش اهداف فرايند حل مسئله در برنامه‌هاي درسي، فرايند حل مسئله در محتواي برنامه‌هاي درسي آموزش رياضي، در فعاليت‌هاي ياددهي ـ يادگيري و نيز در ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج اين تحقيق نشان داد كه با وجود اختلافات در رويكرد و چگونگي پرداختن به فرايند حل مسئله در برنامه درسي كشور مذكور، حل مسئله جزئي جدايي‌ناپذير از برنامه آموزش رياضي دوره متوسطه اين كشور محسوب مي‌شود. بهترين اجراي فرايند حل مسئله در فعاليت‌هاي ياددهي ـ يادگيري ميان اين كشورها به ژاپن تعلق دارد. تدوين سند برنامه درسي رياضي و تبيين جايگاه حل مسئله در آن، تغيير كتاب‌هاي درسي با توجه مناسب به رويكرد حل مسئله، آموزش معلمان رياضي و آموزش و تعميق فرهنگ حل مسئله راهكارهايي است كه اين پژوهش براي بهره‌گيري از فرايند حل مسئله در آموزش رياضي در ايران پيشنهاد مي‌كند.
كليد واژه‌ها: ایران، ژاپن، ریاضی، حل مسئله

مقدمه:

از نظر ديويي مهمترين مسئله در علم روش است، نه محتوا، به طوري كه مي‌توان گفت در روش‌هاي پژوهشي و كسب علوم تفاوت چنداني وجود ندارد و علوم به شيوه حل مسئله پديد آمده‌اند و تنها تفاوت آنها را بايد در محتوا و دانش توليد شده جست و جو كرد. با وجود اين مهم، هنوز در بسياري از مدارس امروز در جريان تدريس و اجراي برنامه‌هاي درسي تأكيد بر كسب دانش و معلومات از طريق يادگيري طوطي‌وار و حفظي است و معمولاً براي آموزش مهارت‌هاي تفكر از طريق فرايند حل مسئله كوشش چنداني صورت نمي‌گيرد.
در مباحث رياضي، مسئله از زمان عهد باستان جايگاهي اساسي داشته است (استنيك و كيل پاتریک ، 1988؛ بیکر ، 2004). ولي بايد توجه داشته باشيم كه همان‌گونه كه فرودنتال (1982) اظهار مي‌كند: «معناي مسئله، حل مسئله و مسئله حل كردن در آموزش رياضي، با آنچه در رياضيات وجود داشته، متفاوت است» .
شايد بخشي از اين تفاوت همان طور كه متاليدو (2009) مي‌گويد اين باشد كه امروزه به حل مسئله به مثابه رفتاري هدفمند نگريسته مي‌شود كه نياز به يك نمود ذهني مناسب از مسئله داشته و متعاقب آن لازم است كه روش‌ها و راهبردهايي به كار گرفته شود تا مسئله حل كن را از حالت اوليه به وضعيت مطلوب و هدفمند برساند…
…

بیان مساله

در آموزش و پرورش عصر ما وجود برنامه اي جامع براي آموزش ضمن خدمت معلمان به منظور بالا بردن توان حرفه اي ، به روز كردن اطلاعات و بهره گيري از تجارب يكديگر ، همواره به عنوان يك اصل مورد قبول برنامه ريزان و سياستگذاران نظام آموزشي كشورهاي مختلف بوده و اجراي صحيح اين امر يكي از دغدغه هاي مجريان نظام آموزشي مي باشد. در كشور ما عمده اشكالي كه در اين راستا وجود دارد،كه چندان مورد توجه قرار نگرفته است ، عدم وجود جوي سازگار براي مشاركت عمومي و خودجوش معلمان به منظور رفع تنگناهاي آموزشي در كلاس درس است . با تأكيدي كه امروزه بر اهميت آموزش و پرورش مي شود، ضروري است كه سياستگذاران و برنامه ريزان آينده كشور و خصوصاً آموزش و پرورش بيش از پيش به تحولات در اين مهم، انديشه كنند(1) اهداف آموزش رياضي در كشورهاي مختلف جهان شباهتهايي به هم دارند ولي مقايسه ميزان موفقيت هاي يكي نسبت به ديگري، پژوهشگران آموزشي را به عوامل گوناگون و از آن جمله به روشهاي به كار رفته در آموزش و پرورش مدارس ابتدايي كشورهاي مختلف جهان متوجه مي سازد.

…

…
در كشور ما نيز علاوه بر نياز به اصلاح بسترهاي لازم در نظام آموزشي به صورت عام و آموزش رياضي به صورت خاص، لزوم رويكردي جديد به آموزش رياضي در برنامه ريزي درسي رياضي بيشتر از هر زمان ديگر مشهود است. رويكردي كه روش تدریس در آن نقش اساسي بازي مي كند. در تحقيق حاضر تلاش بر اين است كه فرايند روش تدریس وفعاليتهاي كلاسي مربوط به آموزش رياضي را در كشور ژاپن، و ايران باهم مقايسه كنيم.آنگاه، با دركي جامع از چگونگي رويكرد اين كشورها در زمینه روش تدریس ریاضی خود، بتوانيم كمكي به ايجاد زمينه براي طراحي الگوي آموزشي و روش تدریس مناسبی در درس ریاضی كشورمان داشته باشيم. شايد يكي از مسائل مهم پيش روي در بهبود آموزش رياضي كشورما درك اهميت روش تدریس صحیح باشد. سوال اصلي این پژوهش این است که روش تدریس (حل مسئله) ریاضی در ایران و ژاپن از طریق الگو بردی ارائه راهکار مناسب چگونه می باشد ؟

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات پژوهش 1
1-1-مقدمه: 2
1-2-بیان مساله 2
1-3- اهمیت و ضروت تحقیق 4
1-4- اهداف تحقیق: 6
1-5- پرسش های تحقیق: 7
1-6- تعریف مفهومی و عملیاتی 8
1-6-1-تعاریف مفهومی 8
1-6-2-تعریف عملیاتی: 9
فصل دوم: مبانی نظری و پژوهشی 11
مقدمه 12
الف) مبانی نظری 12
2-1-آموزش وپرورش ژاپن 12
2-1-1-نگاهی به ژاپن 13
2-1-2-تاریخچه آموزش وپرورش در ژاپن 14
2-1-3-تاریخ مدارس ژاپن 15
2-1-4-ساختار آموزش وپرورش ژاپن 16
2-1-5-اصول و اهداف آموزشی: 16
2-1-6-آموزش ریاضی در دوره ابتدایی 18
2-1-9-فرایند یاددهی-یادگیری و فرصت‌هایی برای تفکر دانش آموزان 19
2-1-10-تأکید بر فهم مسأله؛ 19
2-1-11-امکان مباحثه میان‌ دانش‌ آموزان 20
2-1-12-طرح سـؤال از دانـش آموزان 21
2-1-13-بهره‌گیری از اشتباه 21
2-1-14-بهره‌گیری از وسایل کمک آموزشی 22
2-1-15-ارزش‌یابی جریان آمـوزش و نـقش خوداندیشی دانـش آموزان 22
2-1-16-نگاهی به وضعیت و برنامه مدارس ژاپن 24
2-1-17-استانداردهای مدارس ژاپن 25
2-1-18-آموزش در مدارس ژاپن 25
2-1-19-یادگیری در طول زندگی 26
2-1-20-تحقیقات حل مسئله در ژاپن 26
2-1-21-تأثیرات حل مسئله بر مطالب آموزشی و درسی 27
2-1-22-بررسی نحوه ارائه درس در ژاپن 29
2-1-23-گام‌هایی در ریاضی چهارم در ژاپن 32
2-1-23-1- اهداف محتوایی و شناختی 32
2-1-23-2- سئوالات راهنمای درس 32
2-1-23-3- ارزشیابی 33
2-1-23-4- ارتباطات 33
2-1-23-5-گام پنجم: 33
22-1-23-6- استراتژی تدریس، مدیریت و مواد و منابع 34
2-1-24-روش آموزش رياضی در دوره ابتدایی 35
2-1-25-روش تدریس ریاضی در ژاپن 36
2-2-ریاضی در ایران 36
2-2-1-آموزش ریاضی در ایران 36
تأثیر علم معلم ریاضی در فرآیند تدریس 37
2-2-2-روابط میان معلم و شاگردان 38
2-2-3-تأثیر شخصیت و رفتار معلم ریاضی در فرآیند تدریس 39
2-2-4-هنر محبت و مهرورزی 40
2-2-5-نقد و خلاصه روش هاي کلامي: 41
2-2-6-روش اکتشافي 42
2-2-6-1-تکنيک هاي تدريس به روش مکاشفه اي: 43
2-2-7-محاسن روش اکتشافي از ديدگاه برونر: 44
2-2-8-معايب روش اکتشافي: 44
2-2-9-روش مفهومي 45
2-2-10-روش فعال 45
2-2-11-سه اصل آموزش به روش فعال: 46
2-2-12-محاسن روش فعال: 49
2-2-13-معايب روش فعال: 49
22-2-14-روش الگوريتمي: 50
2-2-15-معايب روش الگوريتمي: 50
2-42-چند توصيه براي بهبود روش الگوريتمي: 51
ب) پیشینه پژوهشی 52
پیشینه داخلی 52
پیشینه خارجی 55
فصل سوم: روش تحقیق 56
3-1-مقدمه 57
3-2-روش تحقيق: 57
3-3-جامعه آماري 57
3-4-نمونه و روش نمونه گيري 58
3-5-ابزار پژوهش 58
3-6-روش گردآوري اطلاعات: 58
3-7-روش تجزيه و تحليل داده ها: 59
فصل چهارم: يافته‌هاي پژوهش 60
4-1-یافته ها: 61
4-1-1- اهداف فرايند حل مسئله در برنامه‌هاي درسي آموزش رياضي كشورهاي ژاپن و ايران كدام است؟ 61
4-1-2 توجه به فرايند حل مسئله در محتواي برنامه‌هاي درسي آموزش رياضي كشورهاي مورد مطالعه چگونه است؟ 62
4-1-3- توجه به فرايند حل مسئله در فعاليت‌هاي ياددهي ـ يادگيري پيشنهاد شده در برنامه‌هاي درسي آموزش رياضي كشورهاي مورد مطالعه چگونه است؟ 63
4-1-4 توجه به بهرهگيري از فرايند حل مسئله در ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان دوره ابتدایی در برنامههاي درسي آموزش رياضي كشورهاي مورد مطالعه چگونه است؟ 66
فصل پنجم: پیشنهادات و نتیجه گیری 68
5-1-خلاصه نتایج: 69
5-2-تببین سوالات پژوهش 70
5-3-پيشنهادها و راهكارهايي براي كشور ايران 76
منابع 80

منابع

1. استيگلر، جيمز و هيبرت، جيمز (1999). شكاف آموزشي: بهترين ايده‌ها از معلمان جهان براي بهبود آموزش در كلاس درس، ترجمه دكتر محمدرضا سركارآراني و علي رضا مقدم، انتشارات مدرسه ، چاپ اول 1383
2. الماسي ، علي محمد . ( 1382 )، آموزش و پرورش تطبيقي . انتشارات رشد ، چاپ ششم.
3. ریحانی (1388) بررسی تطبیقی آموزش فرایند حل مسئله در برنامه درسی دوره دبیرستان در کشورهای آمریکا، استرالیا، ژاپن، سنگاپور و ایران ، فصلنامه پژوهشی دانش نو، شماره 45
4. Bloom. B. S. Taxonomy OF Ediueational objecctives the classitiation of educational goals. NEW York: Wiley. 2006.
5. ايوبيان، مرتضي (1385). جاي خالي مطالعه تدريسي، مجله رشد آموزش رياضي، شماره 85، دفتر انتشارات كمك آموزشي، سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي وزارت آموزش و پرورش.
6. انتشارات كمك آموزشي , سازمان پژوهش و برنامه ريزي وزارت آموزش و پرورش.
7. Derek, Rowntree, Educational Technology in curriculum Development. Harpert Tow pud. London (2001).
8. Sarkar Arani, M.R. (1999). Kyoshi no ishiketei kara mita kounai Kensyu to jugyou no Kaizen(3), (The Impact of the school – based in – service teacher training on enriching classroom practices: a view from the teacher decisions – making perspective (3), a case study on Japanese 5th grade mathematics classroom activities), bulletin of the school of education, Nagoya university, 45, 2: 169-180.
9. سركارآراني، محمدرضا (1378). پژوهش مشاركتي معلمان در كلاس درس، فصلنامه تعليم و تربيت، شماره 59 سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي وزارت آموزش و پرورش
10. جاويدي، شهروز. (1390)، وضعيت معلمان در كشورهاي جهان. رشد معلم شماره 2.
11. اكتفايي‌نژاد، حميدرضا و فدايي، محمدرضا (1385). آموزش ضمن خدمت معلمان رياضي در ژاپن، مقاله ارايه شده به هشتمين كنفرانس آموزش رياضي، شهركرد.
12. Butchart, Ronald. STEVEN SplibetGs AmisTAD Film as History and the Trivia Lizing of History Teaching Volxalv Number 2. Fall 1999
13. مولوی (1391) در پژوهشی با عنوان تأثیر درمان شناختی – رفتاری بر عملکرد حل مسئله ریاضی دانش آموزان دختر دچار اختلال در ریاضیات پایه پنجم ، فصلنامه دانش نو، شماره 45
14. مرتاضي مهرباني، نرگس. (1382)، چگونگي توسعه دانش حرفه اي معلمان رياضي ، پايان نامه ي كارشناسي ارشد دانشگاه شهيد بهشتي.
15. سركارآراني، محمدرضا (1380). روش آموزش رياضي در مدارس ابتدايي ژاپن، فصلنامه تعليم و تربيت، شماره 65 سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي وزارت آموزش و پرورش
16. گويا،زهرا. (1380)، توسعه ي حرفه اي معلمان رياضي يك ضرورت ، مجله ي رشد آموزش رياضي ، شماره ي 64 ، دفتر انتشارات كمك آموزش ي، سازمان پژوهش و برنامه ريزي وزارت آموزش و پرورش.
17. Fernandez Clea, Yoshida Makoto (2004) Lesson Study: A Japanese Approach to Improving Mathematics Teaching and Learning.
18. Lewis, C.C. (1997). The roots of Japanese educational achievements: helping children develop bonds of school, in W.K. Cummings and P.C. Altbach (Eds.), the challenge of eastern Asian education, New York: state university of New York press, PP. 11-31.
19. Monbusho, (1997). Outline of education in Japan, Tokyo: ministry of education, science and culture.
20. Sarkar Arani, M.R. (1999). Kyoshi no ishiketei kara mita kounai Kensyu to jugyou no Kaizen(3), (The Impact of the school – based in – service teacher training on enriching classroom practices: a view from the teacher decisions – making perspective (3), a case study on Japanese 5th grade mathematics classroom activities), bulletin of the school of education, Nagoya university, 45, 2: 169-180.
21. Stevenson, H. W. and Lee. S. (1997). The east Asian Version of Whole – class Teaching, in W.K. Cummings and P.G. Altback, The Challenge of Eastern Asian Education, New York: State University of New York Press, pp. 33-49.
22. Stevenson. H.W. (1998). Mathematics achievement: first in the world by the year 2000?, in W.M. Evers (Ed.). what’s gone wrong in America’s classroom, U.S.A: hoover institution press, PP. 137-183.
23. Tsuchida. I. and Lewis, C.C. (1996). Responsibility and learning some preliminary hypotheses about Japanese elementary classroom, in T. Rohlen and G. Le Tendre (Eds.), Teaching and learning in Japan. U.S.A Cambridge University Press. PP. 190-211.